woensdag 25 december 2019

TEN GELEIDE - Over het ontstaan van de Deugden

I. 

Na een verkwikkende slaap voelen wij ons drievoudig gelaafd: ons oog is door licht verfrist en verhelderd, ons hart door warmte gelouterd en tot rust gekomen, onze tred door de volheid van de schepping gesterkt en bemoedigd. 

II. 

Laten wij, nog eer we de vroegte met onze lippen hebben gegriefd, de tuin ingaan. Wij buigen ons zwijgend over een bloeiende roos. Wat de bloemblaadjes ons door vorm, kleur en vrome geur openbaren is waar, schoon en goed. Want de roos volgt zonder dwalen de natuurwetten, zij verheft het wezens-beeld van de plant tot jubelende openbaring en zij verlangt niets voor zichzelf, maar brengt zonder vragen geluk. 

Een dergelijke regelmatigheid beschaamt en verheft ons tegelijkertijd. Want zij laat ons inzien dat het natuurdeel van ons wezen weliswaar in verering moet buigen voor de adel der onschuld, maar dat alles wat wij aan onszelf door bewuste cultuur volbrengen het weven van de eenvoud, hoe lieflijk dan ook, overtreft. Wij kunnen immers aan het geschenk dat de zintuigen ontvangen de drievoudige mensengave van het morele toevoegen. Laten wij dus onze zielenkrachten aansporen tot een vrije, gelijkwaardige en broederlijke wedijver met de roos. 

III. 

1. Ons denken, dat in ieder dialect bedreven is, brengt de stille roos tot spreken. Het kan haar ontbladeren, weer verbergen in haar zaadtoestand en een nieuwe volle bloei ontlokken. Maar steeds is het hetzelfde gelaat, wiens mimiek door ons levend begrip wordt geduid. Deze duiding verricht het als de Proteus die, tot elke gedaanteverwisseling in staat, elke gelaats-uitdrukking tot de zijne maakt. De vorm van deze duiding is het oplossen van elke toestand in beweging; de zin ervan de herleiding van elke beweging tot de oorsprong daarvan, het woord dat de mens uitspreekt, als hij het spreekt. De bliksemstraal van onze wil is de gebieder van deze tovermacht. Als wij deze bliksem in ons voorstellen laten inslaan om het uit de dodelijke stijfheid (die het gewordene vasthoudt) tot levensactiviteit (die het wordende in zichzelf laat bewegen) op te roepen, dan worden wij in plaats van toeschouwers tot medewerkers aan het wereldgebeuren. Want de werkelijkheid is voor ons nu niet meer alleen een product dat wij afbeelden, maar veeleer een proces waaraan wij deelnemen. Wij spiegelen een golf niet langer in de stugheid van ons voorstellingsvermogen, waarin zij verstart, maar volgen de beweging van de stroom waardoor zij zich vormt. Op deze wijze herhalen en bewonderen wij de schepping van de roos. Want in ons stroomt dezelfde bron van oorsprong als in haar. Haar wording wordt de onze, onze wording die van haar. We vieren het feest der metamorfose van alle dingen door de geest. 

Over deze soepelheid van ons inzicht waken vele beschermers. Weliswaar miskennen wij deze gemakkelijk, want zij dragen aanvankelijk maskers. Maar wij beschikken ook over het onderscheidingsvermogen dat deze maskers oplicht. Dit vermogen onderkent dat mensen tot elkaars hoeder bestemd zijn. Behoeven wij daarvoor alleen maar de beheersing over onszelf. Dit is sterker dan de drang om onze eigen meningen als muggenzwermen op de opvattingen van anderen af te sturen. Het is immers de adel van ons denken om de grondslag te vormen waarin het vreemde denken, het denken van de ander, wortel kan schieten. Over het innerlijk wezen van een ander mens komen wij niets te weten door onze begrippen. Dat onthult zich pas aan ons door diens eigen gedachten. En nog meer dan door de inhoud ervan, door logische volgorde, gevoelstoon en wilsinspanning. 

In onze denkinnigheid voltrekt zich dus op een hoger plan wat met de roos geschiedt als wij haar gratie door haar waardigheid, haar geschapenheid door haar schepping bewaarheiden. Ons zwijgen om het denken van de ander wordt zich immers van de ander meer bewust dan deze aan zichzelf zou kunnen onthullen. Want onze onzelfzuchtigheid bevrijdt het oog dat het masker van het persoonlijke tot dan toe verborgen hield. Wij ontmoeten de blik van een menselijke individualiteit, wier leven niet tot een eenmalig aardeleven beperkt blijft, maar tot vele incarnaties in staat is. De wordingskracht van deze individualiteit beweegt van nu af aan het worden van ons eigen wezen. Bij het denken van de gedachten van de ander vermannen wij ons tot een zielenkracht die de eigen denkwil overtreft. Als de ander in ons denkt voegen we niet, zoals bij de roos, door onze kennistaal (wier woorden afstammen van de oertaal van het denken) de schepping toe aan het geschapene. Veeleer maken wij ons zwijgen (dat zich des te betekenisvoller verruimt naarmate het strikter van elke eigen inspraak afziet) tot louter ruimte. Daarin kan zich openbaren in welke mate het zelfscheppen van een menselijke individualiteit haar natuurlijke geschapenheid overtreft. Zoals de schepping van de roos haar verschijning overstraalt, zo overstraalt het bovenpersoonlijke van de andere mens het persoonlijke. 

Het bovenpersoonlijke, waarvan wij ons bewust zijn geworden, wordt onze beschermer. Want het scheppende dat van hem uitgaat, wekt al het scheppende in onszelf. Daaraan is de oorsprong van iedere bewustwording schatplichtig, ook als wij dat niet beseffen. Al het waarachtig scheppende is immers een kind van het onthouden. (Want er bestaat geen echt scheppen zonder zelfbeheersing; het is daadkracht; onze hartstochten willen ons en anderen onderwerpen.) En alleen het onthouden leidt het denkend menselijke in ons naar het denkend menselijke van degene tegenover ons. Want de scheppingskracht van het denken bestaat uit onthouding; zijn wezen is grenzeloze overgave. En de onthouding van het denken is scheppingskracht: het verklaart het onooglijkste tot een schepsel van het universum. Aldus is het de zich door alles heen slingerende band. 

Deze onthouding is zo oorspronkelijk in ons menswezen als aanleg aanwezig en zo onlosmakelijk daarmee verbonden dat het ook over het dofste bewustzijn haar glans verspreidt. Want ook de aller-wreedste volgt nog het spoor van het medemenselijk denken. Alleen op die manier vindt deze immers de handvaten die voor zijn grip nodig zijn. Zelfs hij moet, al is het wellicht maar voor een ogenblik, ruimte bieden aan het denken van de ander in plaats van zijn eigen denken. Ja, zonder een rest van een dergelijke bereidheid zou er geen enkel soort van begrip tussen mensen bestaan. 

Wij kunnen echter het zwijgen doelbewust tot opgave maken. Zo leidt het ons niet alleen tot begrip voor het wezen van de ons tegemoet tredende mens, maar ook deze tot een gebied dat hij wellicht voor zichzelf nog niet had ontsloten. Als wij een mens als groter ervaren dan hij zichzelf toeschijnt voor zijn eigen alledaags bewustzijn, wekken wij hem voor het ideaal van zijn individualiteit. Hij begint zichzelf waarachtiger aan te voelen dan zijn zelfkennis hem tot dan toestond. En ook voor ons wordt een dergelijk bevrijde blik tot de grootste weldaad. Want deze maant ons op dezelfde wijze tot het beste dat in ons leeft. Een dergelijke blik voelen wij dan elke keer op ons gericht, als wij in plaats van het luidruchtige het beluisterende denken beoefenen. Deze aandacht kan zich op het onooglijkste, ook nog op het verwarde en zelfs op het vijandige denken richten. Want zij vereert niet het gedachte maar het denkende Ik. Dit achten wij steeds als iets hoogstaands. Het beweegt ons meevoelen des te meer, hoe zwaarder de onvolmaakte stof, die het aardse lichaam het werk van zelfvorming aanbiedt, zijn geestelijk wezen belast. En juist ook dan schenkt een onsterfelijk Ik zijn geestvervulde dank aan de onzelfzuchtigheid, als het zijn blik losmaakt van de eigen ontoereikendheid. Het vertrouwen in het volbrengen, dat ons de vergankelijkheid van al het onvolmaakte en het doorwerken van het streven leert, kan immers op velen overgaan wier kleinhartigheid onze glimlach verdrijft. 

Een dergelijke oproep blijft niet zonder antwoord. Een menselijk Ik dat wij door vertrouwen en zwijgen de hoogste achting bewijzen, antwoordt ons met de bescherming die het scheppende om zich heen uitbreidt. Velen die alleen maar slechte hoeders van zichzelf zijn, kunnen op die wijze onze beschermers worden. Want hun werken reikt verder dan hun weten. Door enkele dergelijk werken, dat voor henzelf vaak geheim blijft, helpen ze ons het vermogen te ontwikkelen om in het geschapene het scheppende te ontwaren. Van het oerbeeld van deze bekwaamheid zijn wij ons in de denkend menselijke ontmoeting bewust geworden. Het is het oog dat bespeurt hoe een ander oog zichzelf in hem ziet. Daarbij kan de lichamelijk bevangen persoonlijkheid achteloos aan de ontmoeting voorbij gaan waarin haar onsterfelijke individualiteit ons hult. Deze kan in haar alledaags bewustzijn zelfs als onze tegenstander optreden. Het is geen tegenwerping dat deze omgangsvorm in onze conventies ongebruikelijk is. 

Na deze bewustwording benaderen we de roos met een nieuwe houding. Het scheppende dat in ons sluimert, is zich door de geestelijke ontmoeting met een ander mens van zijn opgave bewust geworden. Vanaf nu hebben wij een scheppende verhouding tot alle wezens bereikt. Want de wetten die hen anders, behoed door de hand van hogere wezens, leiden, vormen nu de inslag van ons eigen gedachteweefsel. Daardoor worden deze wetten pas menselijk. Maar daarom behoeft hun heerschappij, nadat die bij ons binnengetrokken is, ook onze eigen waakzaamheid. Alleen de gedachtecontrole, die dwaalsporen en wensdromen weert, maakt ons door haar op het goddelijke gerichte eerbied geschikt en waardig om de zwaarte van het zintuiglijke tot het moreel-menselijke te verheffen. 

De ogen van de menselijke individualiteit, wier maskers voor onze devotie afvielen, zijn de wachters en wegwijzers van zo´n strevend aandacht. Dit hebben wij hen ook tegemoet gebracht, doordat wij hun denken in zwijgen omhulden. Nu behoeden zij ons zwijgen, opdat dit ons steeds aan het edelmenselijke moge herinneren, wanneer de taal van ons denken andere wezens tot spreken brengt. Deze voortdurende aanwezigheid van het menselijke en niet die van het zintuiglijke is de waarheid. Want deze is scheppend en alleen het scheppende in ons dat menselijkheid beoefent en eerbiedigt, kan de toegang tot haar vinden. 

2. Op soortgelijke wijze voegt ons willen aan het voltooide het beginnende toe, aan het zintuiglijke het morele van de goedheid. De ontmoeting van mensen in hun wilsverrichtingen is het oerbeeld van deze moraliteit. 

Onze grootmoedigheid kan, zonder op dank- of ondankbaarheid te rekenen, de vruchten, die bij haar tot rijping kwamen, verder schenken. Ons grootmoedig vertrouwen kan zich de vriendschap met het goede verwaardigen, omdat dit vertrouwende grootmoedigheid is. De aanmoedigers van ons vertrouwen zijn evenwel geen stervelingen die ons vaak teleurstellen, maar wel de onsterfelijke individualiteiten, in wier kring het lot ons geleid heeft. Zij overtreffen onze hoop. Nodigen wij hun vrijheid in onze vriendschap uit als gast, dan begroeten zij ons streven om het zintuiglijke zin te geven. 

Dit streven prent de voortgangsimpuls van de daad in de vormbare stof. Het geeft alle dingen een menselijke gestalte. Dit en niet het zintuiglijke is het goede. Opdat het zintuiglijke goed worde, laat de vriendschap de geestesblik, die deze in vrienden opwekte en van hen terugontving, verder stralen. De op de proef gestelde wil van de vriendschap deelt het voorheen blinde geschenk, dat haar hand aanreikt, mee aan de blik die de vriendschapsblik doorstraalt. Want in het begrijpen, wiens oog het geschenk begeleidt en op de ontvanger rust, is de menselijkheid aanwezig die het in zich opnam. Toch maakt pas de wilsbeheersing, die het afdwalen en de wispelturigheid onderdrukt, ons voor een dergelijk ontvangen kundig en aandachtig genoeg. Zij kan met deze begaafdheid en eerbied voor alle schepselen het onbewust-zintuiglijke veredelen tot het moreel-menselijke. Het verlangen naar verlossing, dat in alle dingen betoverd is, behoeft, wanneer het de ziel van ons handelen wordt, deze hovenierskunst. Dit maakt de wordingsdrang van wezens pas menselijk. Want de zaden, die voorheen door de hoogste handen in hen gelegd en met kracht vervuld werden, worden nu aan onze zorg toevertrouwd. Voortaan treden alle wezens ons als verkondigers van een nieuwe opdracht tegemoet. Maar alleen degene die van alles onafhankelijk is geworden wat in hem de vrijheid weer-streeft, kan dat vernemen. 

Alleen wie geen mens van zich afhankelijk wil maken, is zelf van geen mens afhankelijk. Toch kan de wilsontmoeting met een ander mens de offerbereidheid in ons wakker maken. Dit wordt van zichzelf als de drager van onze vrijheid bewust. Deze treedt met een nieuwe gezindheid de roos tegemoet. 

Deze gezindheid is het die de maat van de vriendstap in diens begeleidende stap opneemt. Het gezamenlijk schrijden spreekt erover dat de ontmoeting van onze wil met die van een ander voor ons tot een oerbeeld van een edel vermogen werd. Want deze ontmoeting hielp ons de vaardigheid te verkrijgen die de kiem van het toekomstige, dat aan het nieuwe begin de volmaaktheid offert, ontdekt en verwekt. Deze vaardigheid geeft aan onze bereidheid tot schenken de betovering van het menselijke mee, dat niet alleen een gebaar maar ook een troostend werken is. Deze wekt in de gave de toekomst die erin sluimert. Velen die slechte beschermers van zichzelf zijn, kunnen (ver boven hun eigen bedoeling en inzicht uit) onze begeleiders worden, die ons ervoor behoeden om het wordende in het gewordene te miskennen. Want het onsterfelijke Ik dankt ons voor de bescherming die het in onze vriendschap vond, daar het ons behoedt voor oppervlakkigheid. Zo leren we het geduld dat ook in het verval de kiem van een nieuwe opbouw ervaart. Ook al moge het alledaagse Ik dat wij tegenkomen versagen, omdat het zijn onuitputtelijke bron miskent, of triomferen, doordat het deze versmaadt – onze hoop bergt desondanks de uiteindelijke overwinning van alle zwaktes in zich. Deze hoop laten wij ook dan niet varen, indien alleen nog ons geloof, dat nooit klein denkt, de gedempte moed van de versagende of triomferende aanvoelt. En juist dan valt ons de dank van een onsterfelijk Ik, dat de incarnaties overbrugt, ten deel, wanneer ons geloof op zijn geesteshoogte zijn voornemens hun verslappen te boven voortzet. Vereren wij immers een Ik dat ons ontmoet met des te meer ontroering, naarmate zijn lichamelijkheid hem een grotere last oplegt, die het Ik tevergeefs probeert van zich af te wentelen. Want het Ik betekent steeds iets hogers voor ons. Derhalve tonen wij onze eerbied niet aan het gewilde maar aan het willende Ik. Daardoor kan onze vriendschap zich met het onooglijkste, ook nog met het buitensporige en zelfs met het misdadige willen verbinden. Zij bereikt dat hoogst gewilde doel, waarvan de toegang ook door vijandschap niet versperd wordt. Verruimt zich onze vriendschap op die manier tot grootmoedigheid, dan maakt deze de gezindheid van onze wil voor de innerlijke tegenwoordigheid van een ander Ik ontvankelijk. Iedere keer wanneer wij dan onze ingrijpende wil (die, hoe trots wij ook op zijn vermeende kracht mogen zijn, alleen zijn behoefte aan zekerheid verraadt) veranderen in een zorgdragende wil (die onze moed tot vrijheid onophoudelijk naar nieuwe waagstukken van vertrouwen laat zoeken), worden wij ons ervan bewust dat ontvankelijkheid het ware wezen van onze wil is. Deze ontvankelijkheid, begaafd met de blik van de innerlijke aanwezigheid van een ander Ik, beoogt nieuwere en beduidendere doelen dan die welke wij tot nu toe niet in ons blikveld hadden. Op deze wijze wordt de innerlijke aanwezigheid van een menselijke individualiteit voor ons tot grootst mogelijke weldaad. Dit is het antwoord op de andere weldaad die wij schenken, indien wij geen mislukken erkennen, maar de individualiteit, die het ontoereikende van de persoon overstijgt, zelfs nog bij haar ineenstorting tot standvastigheid oproepen. Deze standvastigheid begeleiden wij naar dat innerlijke gebied van kennen en handelen, waar uiteraard het bewustzijn dat aan de indrukken van de zintuigen is gekluisterd, niets van af weet. Hoezeer ook onze hulp het handelen betreft dat op het veld van de zintuiglijke wereld doelen zoekt: de standvastigheid, waaraan wij onze gunst schenken, hoort bij de geheimen die als verborgen grondstromen de menselijk samenleving voeden. De hefbomen en schroeven van de openbare bedrijvigheid, waarin de mensen zich uitputten, bezit echter, tegen de schijn in, weinig kracht. Veeleer opent ons bewust vertrouwen bij ieder, wiens wilshandelingen de onze ontmoet, in het onderbewustzijn een gebied dat zij voor zichzelf vaak afsluiten. 

Zonder een rest van een dergelijk medegevoel en meewillen (“mede-inzien” noemde de oude Grieken het vergeven) zou er geen enkel soort samenwerking meer tussen mensen zijn. Want ook de meedogenloze is niet helemaal zonder medelijden. (Ook de dief en de moordenaar hebben een beeld nodig van onze gewoonten en gedragingen dat hun de toegang voor hun aandriften en geweld toont. En ook degenen die vergelding willen uitoefenen, verlangen de plek bloot te leggen waar zij ons kunnen raken. Daarom proberen zij zich van onze innerlijke toestand te vergewissen.) Zo kan zelfs de verachter van onze vrijheid het (weliswaar vage) gevoel voor de kwetsbaarheid van onze drijfveren niet ontberen. Hoe zou hij ze anders aan zijn dwang of wraak kunnen onderwerpen? Zo natuurlijk is het vertrouwend-vertrouwelijke dat mensen verenigt, in ons wezen aangelegd en daarmee verstrengeld dat de glans daarvan zelfs nog de misdaad aanroert. 

Daardoor groeit voortdurend onze overtuiging dat alleen het offer van het willend menselijke in ons zal leiden naar het willend menselijke van de bejegende. Het offeren van onze eigen wil in de offerwil die wij (wellicht alleen in het geheim) opwekten, straalt immers op ons terug. Ons offer kwam voort uit ons vertrouwen dat de vriendenwil in zijn diepte heilig is. Daarom maakten wij ons hem eigen. Het vertrouwen heeft echter weer zijn oorsprong in de zegen die uitgaat van de bejegende individualiteit. Daaruit spruit al het vertrouwen in onze wil voort, ook dan als wij ons niet van deze herkomst bewust zijn. Het geheim van het vertrouwen wekken is altijd meer omvattend dan het bewustzijn dat wij daarvan kunnen opbrengen – ongeacht of wij het trachten te kennen of het miskennen. Maar wij ontvangen (al wetend of onwetend) een gave die ons (in het verborgene of openbaar) evenzeer voor afdwalen waarschuwt, wanneer ons vertrouwen de bode daarvan waarschuwde. Zijn innerlijke aanwezigheid kan onze rijkdom zijn. Zij is het tegengeschenk voor de bescherming die wij verleenden. Weliswaar wordt het willend bovenpersoonlijke van de bejegende niet tot beschermer van onze wil. Veeleer behoeft dat zelf onze bescherming tegen het miskennen dat het eigen hogere wezen vergeet. Maar diens tegengeschenk is groter dan ons geschenk. Want wat voor de persoonlijke wil onbereikbaar blijft, is steeds menselijker dan dat. 

Opnieuw kan conventie haar onwetendheid niet tot tegenwerping verheffen, daar de geestelijke ontmoeting zelfs de vijand, die zich aan de gemeenschap met ons meent te onttrekken, niet uitsluit. De vriendschappen, die mensen over vijandigheden heen verbinden, kunnen zelfs groter zijn dan die andere welke lijden aan zwaktes van de gewoonte. Uiteraard hoeft het alledaags bewustzijn, dat het ons (innerlijk veel meer als uiterlijk) vertrouwde naar buiten keert, ook dit keer nauwelijks de innerlijke aanwezigheid ervan in ons gewaar te worden, - hoewel deze het oorspronkelijkste is dat bij het bewustzijn hoort, en zij voor ons het meest aangrijpend en aansporend kan zijn. Dit innerlijk gebeuren (al kan het voor hen die alleen in resultaten geloven ook waardeloos zijn) heeft voor ons op generlei wijze minder betekenis dan het uiterlijke welslagen, waaraan wij naar eigen vermogen niet minder willen bijdragen. Aan de zelfoverwinning van een vriend echter, waarvoor geen uiterlijke getuigenis als bewijs geldt, geven wij ruimte in onze geloofszekerheid. Deze vraagt er niet naar of de vriend haar reeds beoefent: het eeuwige in hem zal zij aan zijn vergankelijkheid afdwingen. Zoals de volmaaktheid van de roos overtroffen wordt door de opoffering, die haar geur is, zo de zelfbevangenheid van de bejegende mens door zijn zelfoverwinning. Doordat wij daaraan geloven, beleven wij weer de nabijheid van een andere individualiteit, die niet alleen in staat is tot vele incarnaties, maar die ook het oerbeeld van haar eenheid en onuitputtelijkheid is. Onze vriendschap kan zich van diens innerlijke aanwezigheid bewust worden, die het bijgeloof, dat het succes wil berekenen, voor ons verbergt. De vriendschap maakt echter het toekomstige, dat de geestelijke gestalte van ieder mens is (die het sterfelijke als zijn schaduw in het heden werpt), tot geschenk. De vriendschap wenst dat toekomstige niet anders te kennen dan de huidige tijd doet vermoeden. Maar zij ervaart zijn vormkracht. Daarom wil zij niet in de eigen bedoelingen, maar in de creativiteit leven die de bedoelingen van de vriend tact verleent. In de onvoorspelbaarheid van de creativiteit ziet de vriendschap die geen pact maar een gelofte is, de rijkdom van de wereld, het onderpand van de vrede in de liefde voor de vrijheid. Echte vriendschap streeft er alleen naar om de creativiteit van een vrij mens, juist omdat die niet te voorzien is, te bevorderen: wat wij kunnen moet niet ons, maar een ander mens dienen, waarmee deze de creativiteit volgens zijn eigen wezen en daarmee zichzelf zal vormgeven. Wie in staat is tot vriendschap en de tovermacht daarvan kent om de adem van vrijheid te verbreiden, onthoudt zich van elk rekenen op mensen. Hij weet dat dit de dood voor ware vooruitgang is, hoewel het de bevordering van cultuur en welvaart van allen schijnt te dienen. Want de zin van vriendschap is dat hoger gebeuren dat de bloei van echte cultuur tot ontplooiing brengt. 

Door deze gebeurtenis voltrekt zich weer op een hogere trede wat met de roos gebeurt, wanneer haar kuisheid door haar vruchtbaarheid en haar volmaaktheid door haar offer, dat in menselijk voelen verandert, verheerlijkt wordt. De waardigheid van onze wil is het, die het edele gehalte van vreemde, andermans doeleinden in zich opneemt, zonder daaraan iets op te dringen wat alleen bij onszelf zou passen. Wie daarentegen de drijfveren volgt die tot menselijke bedoelingen ophitsen, sluit (zonder erop te letten dat ze een val zijn waarin men zelf blijft hangen) andere mensen als met voetangels in. Om vaardig voor echte ontmoeting te worden, hebben wij evenwel alleen de beheersing over onze wilsbegeerten en hun berekendheid nodig. Zodra ons dat lukt, worden wij ons dadelijk van de geheime werking bewust die tussen mensen weeft. Want wij beschikken over de vastbeslotenheid die de nevel van de misleiding verjaagt. Wij zijn het echter zelf die in eerste instantie het heilzame voor onszelf verhullen. Weliswaar ontbreekt het ons in ons streven naar vermenselijking van de wereld niet aan bescherming. Want dat is de geheime band waaraan alle mensen weven, die niemand zich echter zelf eigen maakt, maar die iedereen alleen van anderen kan ontvangen. Toch miskennen we dit heilzame even gemakkelijk als het andere waartoe ons denken bestemd is. 

Toch werkt het menselijkste waartoe wij in staat zijn in ons. Dat is de gelofte die wij voor de toekomst afleggen. Want onze morele daad volbrengt wat de schepping, die reikt tot de natuurlijke mens, overstijgt en zonder de geestelijke mens niet te voorschijn zou komen. Daardoor maken wij onszelf tot stichters van iets nieuws. Want wij kunnen onze driften door begripsinspanning omvormen. Dan worden ze tot vleugelschoenen die onze schreden dragen. Daarentegen worden onze bedoelingen, voor zover onze kennis hen niet de doelen aanwijst, vallen die dichtklappen en ons geweld aandoen. Met schenkende deugd echter kunnen wij onze wil bezielen, wanneer wij deze door het denken een menselijke vorm geven. Ons willen kan immers een roos van een struik plukken en een lerende, geliefde of lijdende persoon aanbieden. Altijd is het echter hetzelfde geloof dat het natuurlijke tot een geestelijke bloei verheft, en waardoor begrip, aanmoediging en levenskracht naar de ontvanger toestromen. Onze wil hoeft in de vreedzame wedijver met de roos niet bij ons denken achter te blijven. 

3. Ons voelen vormt op soortgelijke wijze de tweespalt om in vrede. Het voegt aan het zintuiglijke het morele van de schoonheid toe. 

Ons voelen verbindt ons denken en willen door zijn innigheid. Zodanig verenigt het zijn helften tot een afgerond geheel. Dat is het werk van zijn verdraagzaamheid en consequentie. Het oefent, mits het zichzelf maar goed begrijpt, verdraagzaamheid tegenover de wordingsmacht van het verleden en consequentie tegenover de nalatenschap van het verleden, dat het toekomstige belemmert. Zo wordt het door het gewordene naar de toekomst geleid en door het komende niet naar het verleden gedrongen. Aldus wordt het een voorgevoel van een wereld, waarin tijdperken elkaar niet langer uitsluiten. Want in de geestvervulde werkelijkheid zijn afhankelijkheden vrijheden. Dit te bewerkstelligen is het doel van het voelen, want het is in wezen liefde. Dit verzoent en verlost. 

Door ons voelen verlenen wij aan het ogenblik dat de roos laat bloeien, eeuwigheid. Deze gelukzaligheid van vereeuwiging doorstroomt ons, wanneer wij noch alleen in het denken haar ontwikkeling meescheppen, noch alleen in het willen haar zintuiglijke bloei met een geestelijke bloesem sieren. Wij omvatten allebei, wanneer wij ons door haar schoonheid gelukkig laten maken. Als inbegrip van verleden en toekomst getuigt de schoonheid van de roos van haar tijdloos oerbeeld. Dit geluk verfraait onszelf. Het doorstroomt ons met vrijheid, vreugde en vredelievendheid. 

Wederom mogen wij zeker zijn van een bewaring. Dit is echter onze bescherming noch de tegengave van ons beschermen. Veeleer is het de vertrouwelijkheid van beide. Wat zich voor ons denken eerst achter het masker van de persoonlijkheid verschuilde en ons ongelouterde willen aanvankelijk ontvluchtte, moet zich nu van een dubbele remming bevrijden. Alleen als het gelijktijdig de omhulling door de eigen beperking en het omhuld worden door andermans bevangenheid aflegt, kan het zijn ware wezen ontplooien. Daarom betaamt het ons om de gelatenheid te oefenen die het likken aan sympathieën en antipathieën uit ons gemoed verbant. Deze willen andere mensen verlokken of verjagen om ze daarmee slechts te verleiden, zich te maskeren of te bewapenen. Onze gelatenheid maakt echter hun individueel beleven tot ons eigen. Daardoor krijgen wij de innerlijke rust die nodig is voor de meest bewonderenswaardige van alle ervaringen. Zij is het voorgevoel van de bergen verzettende macht van het geloof. Bij de bewustwording van een ons tegemoet komende Ik vervallen immers de grenzen van het persoonlijke en zwijgt het verlangen van de wensen. 

Wij stijgen bij deze ervaring drie bewustzijnsniveaus omhoog. Eerst bereiden wij ons voor het komende in innerlijke rust voor. Dan denken wij in liefdevolle terughoudendheid niet de eigen maar andermans gedachten. Tenslotte verkrijgen wij het inzicht dat bij het denken van andermans gedachten in de bewegingen van onze ziel niet onze eigen denkwil, maar die van een ander Ik zich openbaart. Wij worden ons ervan bewust hoe dit weliswaar ons eigen Ik oplost, maar in ons tegelijkertijd zichzelf doet oplichten. Deze innerlijke tegenwoordigheid is niet alleen een gedachte-, noch alleen een wils-, maar veeleer een volledige wezensaanwezigheid. 

De wezensaanwezigheid van een ander Ik in ons zou zichzelf echter als onwaardig moeten ervaren, als zij zich niet met een gelijksoortig gebeuren zou verbinden. Bij een wederzijds mededelen van ons wezen vervult het Ik dat uit het bewustzijn van zijn oorspronkelijke drager verdween, het bewustzijn van een ander en gaat het Ik dat zich oorspronkelijk in dit bewustzijn van zichzelf bewust werd, over in het andere bewustzijn. Ieder Ik kan zich nu alleen vanuit de aanwezigheid van de bejegende mens van datgene bewust worden, wat de plaats inneemt die het Ik in het voorafgaande ogenblik door zijn eigen zelfbewustzijn opvulde. Het is het inwonende, niet het eigen Ik. En van deze plaatsverwisseling hangt het af of andere mensen voor ons individualiteiten of personen, dragers van het onsterfelijke of horigen van de sterfelijkheid zijn. [Hiertegen zou men niet moeten inbrengen dat dit een pure gedachteconstructie is, die buiten datgene zou liggen waartoe wij in staat zijn. Het gaat hier immers veeleer om het tegendeel van het construeerbare, namelijk om een uitspraak, een resultaat van zieleobservatie, introspectie. Voor dit vermogen is (voor zover het maar bereid is om zich zonder haarkloverij voor de geest te halen hoever zijn blik reikt) niet alleen de aanwezigheid van het ‘vreemde’ Ik in het eigen bewustzijn toegankelijk (als de zelfverwerkelijking van een ander Ik, dat zijn eigen daad van zelfverwerkelijking uitwist). Toegankelijk is daarbij ook de aanwezigheid van het eigen Ik in een ‘vreemd’ bewustzijn (zoals de door spraak, blik, gebaar en de totale inhoud van het ontmoeten overgebrachte aanwezigheid van het eigen denken evenals van de zelfrealisatie die dit denken weer opwekt in een ander bewustzijn). En toegankelijk is daarbij bovendien de blik op de aanwezigheid van het ‘vreemde’ Ik in het eigen bewustzijn vanuit het gezichtspunt van de aanwezigheid van het eigen Ik in het vreemde bewustzijn. Want deze blik krijgt zijn maatstaf voor de voorbereiding, vaardigheid en bereidheid om een ander Ik in zich op te nemen op grond van de aanwezigheid van het eigen Ik in het andere bewustzijn. Van de vaardigheid om met overgave en onzelfzuchtigheid in een andermans bewustzijn te leven, hangt immers de andere vaardigheid af om een ‘vreemd’ Ik met overgave in zich op te nemen. Ja, alleen aan een dergelijke toestand van ons observatievermogen kunnen wij überhaupt geldige eigen oordelen over onze bekwaamheden over het algemeen vellen Want al onze vaardigheden zijn immers nakomelingen van onze vaardigheid tot gemeenschapsvorming. Want vaardigheden zijn vermogens om zich te verenigen met de dingen, opgaven en doelen, waartoe ze zich wenden. Hun opdracht en vermogen is om in de wezens en dingen te leven en deze in ons te laten leven. En hun maat is de graad van deze omkering van binnen en buiten. Het oerbeeld van het verenigingsvermogen en daarmee van alle vaardigheden is echter de vereniging in de ontmoeting van mensen. Zij is de oorsprong en het doel van al het kunnen.] Alleen middenin het wezen van een ander mens die ons in zijn begrip een onderdak geeft, krijgen wij het juiste gezichtspunt voor ons eigen begripsvermogen dat wij hem aanbieden. Het zaligmakende van een overeenstemming die woorden en begrippen overtreft, danken wij aan deze ervaring. Deze blikt, opgeheven door de ontvankelijkheid van een ander mens, omhoog naar het eigen wezen, waarin deze niet zichzelf maar de ander aanwezig vindt. Daarentegen is de armoede en ellende van het verkeerd begrijpen de vergeefse moeite om zichzelf in plaats van de ander begrijpelijker tot uitdrukking te brengen. (Alleen de grenzeloze verdraagzaamheid kan naar de geestelijke gestalte van de andere mens opzien. Zij heeft echter ondersteuning nodig door het zo streng mogelijk consequent-zijn. Daardoor roepen wij het waarachtigste in ons op, opdat zich daarin het beste van de andere mens, die zich in ons inleeft, moge openbaren.) Na de wederzijdse overbrugging herstellen de oorspronkelijke bewustzijnsverhoudingen zich weer. Toch zijn zij het uitgangspunt voor een nieuwe bewustzijnskruising. Deze uitwisseling van de een met de ander is de polsslag van onze menselijkheid. Het verheft door zijn ritme het Ik en Jij tot Wij. Beiden ademen elkaar in het Wij gelijktijdig uit en in. 

Deze aanvulling van het ene Ik door het andere is het oerbeeld van de menselijke gemeenschap. Het betekent immers dat zich ieder Ik in de omvang van zijn wezen tegenover een ander nu eens als gevend, dan weer als ontvangend toont. Voor het Ik, dat wij in ons opnemen, worden wij een beschermer, want het kan alleen in ons eerbiedig luisteren werkelijk aanwezig zijn. Voor het Ik dat ons in zich opneemt zijn wij daarentegen de beschermden; toch kan alleen onze luisterende eerbied zich waardig achten voor een dergelijke bescherming. Als drager van een zich in ons thuis voelend ander Ik, krijgt onze ervaring het karakter van het universele; zij wordt diens gelijkenis, want wij worden ons van een menselijk geestwezen niet alleen in het persoonlijke bewust. Het gedragen Ik echter, dat inwoont in het bewustzijn van een ander Ik, verwerft het volledige gehalte van het individuele, het wordt diens verworvenheid: want het menselijk geestwezen getuigt door zijn vervulling van een Jij, waarvan zijn waarde het persoonlijke overstijgt. 

Dit uitademen van een Ik in de bescherming die het van een ander Ik ontvangt en dit inademen van een ander Ik in de bescherming die het inademende Ik toestaat (met de telkens kenmerkende betekenissen van het individuele en het universele) verwarmt ons gevoel echter alleen dan, wanneer we de vooroordelen, sympathieën en antipathieën evenals de calculerende bedoelingen in ons de baas worden. Want het oerbeeld van menselijkheid kan zich alleen in de uitwisseling van Ik-vervullingen ver boven het eng persoonlijke, liefdeloos-zelfzuchtige en het opzettelijk booswillige openbaren. Een dergelijke beleven schenkt ons door diens verdraagzaamheid, strengheid en onbevangen geloof in de uiteindelijke overwinning van alles wat ons scheidt het harmonisch evenwicht van het beleven. Dit onderkent met een namelijk eerbiedige gelijkmoedigheid de ontplooiing van een ander Ik in het eigen wezen, die de ontplooiing van het eigen Ik in de ontvankelijkheid van een ander Ik beleeft. Deze ervaring van wezensruil is (als oerbeeld van alle vaardigheden) de oerbelevenis van die veelvoudige verbintenissen die het werk van onze liefdevolle vormkracht zijn. Deze maken ons geleidelijk tot echte inheemse bewoners van de wereld en laten ons, alle teleurstellingen ten spijt, op de vriendschap van alle wezens hopen. Het is het hart dat warmte alleen ontvangt om warmte te geven. 

Hier stroomt de bron van het schone, van het kunstzinnige. Zo oorspronkelijk is deze in ons wezen aangelegd en zo onlosmakelijk daarmee verbonden dat zijn glans zelfs nog op diens smaad valt. Want ook de bekrompene zoekt immers die instemming welke, zonder voorwaarden te stellen, zijn wezen zoals het is laat gelden. Natuurlijk gelooft hij dat de erkenning die hij nodig heeft, het standvastige waarbij hij zich goed voelt, moet betreffen en niet het eigen wankelen dat de smart van het ontoereikende ondergaat. Hij noemt dat behagen, gelijk hebben en bevoegd zijn. Ook al mag hij door de aard van zijn verlangen zichzelf zijn waarde ontnemen en de ander ook zijn waarde wenst te ontnemen: hij kijkt toch de zwaluw na die hem ontvlucht. Want zonder de wezensruil, die de gemeenschap verwarmt, ja, deze van een samenscholing überhaupt pas in een verbond van vredelievenden verandert, zou er (zelfs als de aanduiding van echte gemeenschappelijkheid zich aan de aandacht van de onderhuids ervarende onttrekt) geen verdraagzaamheid, geen gevoel van zekerheid onder mensen zijn. Deze (hoewel nauwelijks merkbare) glans van verdraagzaamheid en zekerheid is het spoor dat de schoonheid zelfs nog in hen achterlaat die afschuw verdienen. Vaak kunnen wij ons van het langzaam uitdoven of opglanzen van dit spoor bewust worden – steeds dan als wij bij onszelf geen bewondering voor onszelf of zelfmedelijden, maar echte bereidheid om te helpen, ten sterkste ervaren. Bij zulke hulpbereidheid ontmoeten en kruisen bescherming bieden en bescherming krijgen elkaar als de polsslag en ademhaling van mensen, in wier gemeenschap een oerbeeld van menselijkheid aanwezig is. 

Zulke wil om te helpen, waar het voelen der geestverwanten doorheen stroomt, ontzegt zijn bereidheid ook de meest onbeholpene niet, zelfs niet het lelijke en hult nog het anti-kunstzinnige in zijn erbarmen. Want zijn barmhartigheid geldt niet het gevormde maar het zich vormende Ik. Dit is immers steeds iets hoogstaands. En het behoeft onze deelname het dringendst, wanneer het in een van zijn incarnaties de weg moet bewandelen, waarop het de ontbering leert kennen die het afzeggen van schoonheid hem oplegt. En juist dan dankt een onsterfelijk Ik ons door zijn verborgen gratie, wanneer onze vreugde over de vorming (die een nieuw wezensbeeld uit de niet opgegraven schatten van zijn individualiteit schept) de onmacht vermant die zijn vormkracht verlamt. Het denkt en beschermt ons door de uitwisseling van geestelijke adem. Velen, die slechte kunstenaars van zichzelf zijn, kunnen daardoor onze leermeesters worden. Want ze helpen ons om de heerlijkste van onze vaardigheden te ontwikkelen. Deze ontdekt de in de stof betoverde vorm, de in de vorm vergeestelijkte stoffelijkheid. Ook dit ontmoeten blijft voor het alledaags bewustzijn geheim, hoewel het daarvoor een troost is en het de glans ervan zou kunnen zijn. 

Aan de verinnerlijking van ons voelen zijn geen grenzen gesteld. Wordt het zich van de oorsprong van deze verinnerlijking bewust, dan treedt het als een verwandelde de roos tegemoet. Wij voelen de scheppingskunst, die erin betoverd is. Deze wordt voor het wangestalte van onze ziel (die zo ver bij de volkomenheid van ons lichaam achterblijft) tot schande. Onze ziel voelt dat alleen haar metamorfose tot kunstwerk haar bestaan zou kunnen rechtvaardigen. Maar zij voelt zich er ook toe aangemoedigd om met dit werk aan zichzelf te beginnen. Alleen door niet te verflauwen in deze inspanning kan de creatie van mooie scheppingen haar lukken. Er bestaat immers geen kunst die zonder ervaring in de zelfvormingskunst uitgeoefend zou kunnen worden. Maar evenmin kan ware zelfvorming haar doel zonder ervaring in de productie van kunstzinnige scheppingen bereiken. Geen van beide kan de andere ontberen, omdat beide een en dezelfde zijn. Deze evenzeer naar binnen als naar buiten gerichte kunst laat ons in haar werken (ook als deze niet verheven, maar alleen waarlijk gracieus zijn) het ogenblikkelijke als iets eeuwigs en de eeuwigheid als het heden ervaren. (Het is het verblijven dat niet in begeerte terechtkomt, dat zelfverloochening tot schone schijn mag vormen.) Ook al mogen de verachters van het schone niet genoeg krijgen van hun spot erover te spuiten, het eeuwig heden vindt toch plaats in de ware kunst. Want in het kunstzinnig gevoel lost, juist omdat het zijn liefde richt op het individuele, alle scheiding zich op. Het zet zijn volledig kunnen ervoor in om de eigenheid van alle wezens uit te drukken, waardoor die tot een spiegel en levenselement voor andere wezens kunnen worden. Elk deel van een mooi geheel vangt immers het geheel waarbij het hoort in zichzelf op om het ook weer uit zichzelf terug te stralen. Zo overwint het schone de tijd, ook al drukt het zich in het tijdelijke uit. Het laat het zintuiglijke als tijdloos-geestelijk verschijnen. Door het uitwissen van de tijd in het beleven van het geheel, louteren wij ons hart, waardoor het het kleed mag aantrekken dat de schoonheid voor de roos weefde. 

Daardoor verkrijgen wij een fantasievolle relatie met alle wezens. Want de fantasie leeft in de vormkracht van wezens en laat deze in zichzelf leven. Het oerbeeld van de fantasie is de wezensruil in de menselijke ontmoeting. Deze uitwisselingsbelevenis geeft evenzeer het Jij als het Ik een hogere gestalte door hun vereniging in een Wij. Het is de dubbele kunst die door zelfvorming de waardigheid voor de verheffing van andere wezens en door de verheffing van andere wezens de waardigheid tot zelfvorming bereikt. Dit is het gevleugelde paar van de fantasie. Daarvoor wordt ieder wezen een gelijkenis van de geschapen wereld die het omringt. Het wordt daarvoor tegelijkertijd de kiem van een wereld-in-wording die geheel met zijn eigenheid doordrenkt is. Zo beleeft de fantasie zich door elk van haar scheppingen in een Wij. Op deze wijze wordt de waarheid van de inhoud in het hogere van de vorm verwandeld en de goedheid van de daad in het tedere van de schone schijn. 

Deemoed en geestdrift worden de scheppers van deze ontdekkingskunst, wanneer de mensen ze door het wederzijds bieden en ontvangen van bescherming oproepen om hun vormkrachten toe te passen. Deze steeds vruchtdragende kunst en niet het zintuiglijke is het schone. Want dit is iets deemoedigs dat zich naar alle wezens toe buigt en een geestdriftig trots dat alle wezens boven zichzelf verheft. En alleen door deemoed en geestdrift wordt de wil helder en het denken krachtig voor de dagpraat. 

In het uitwisselingsbeleven van het voelen wordt het denken met het willen verweven, het verleden met de toekomst, het beschermd worden met het bescherming bieden. De wil is de hamer, het denken het aambeeld. Maar pas het voelen blaast een schepping die voltrokken dient te worden de adem in, waardoor deze tot leven ontwaakt. Het is het leven dat de dood door de vereenzaming in de geest van een gemeenschap overwint. De wezensruil in de menselijke ontmoeting is het oerbeeld van moraliteit. Het wezen van moraliteit is schoonheid. 

IV. 

In de edele wedstrijd met de roos kan het ons denken, voelen en willen erin slagen om aan haar zintuiglijkheid een drievoudige moraliteit toe te voegen. Deze voortzetting van de natuurlijke schepping is het zwijgen, de innigheid en het offer van de geestelijke mens. De menselijke gemeenschap is de levensschool voor dit hoge beroep. Want zouden wij niet ten minste met lichte instemming, maar toch voortdurend de gedachten van andere mensen in ons denken, in ons de andere mensen en ons in hen voelen, evenals het willen van andere mensen tot het onze maken, dan zou er slechts oorlog van allen tegen allen woeden. De drie grondslagen van de moraliteit zijn echter, omdat zich daarin pas de waardigheid van onze zielenkrachten onthult, tegelijkertijd de grondslagen der menselijkheid. Ons denken kan de schepping van de roos bewonderen doordat het haar meeschept. Door het denken van de gedachten van andere mensen verlenen wij helderheid van inzicht aan ons werken. Ons voelen kan van de schoonheid van de roos houden doordat het spreekt: “Ik ben Jij, Jij bent Ik”. Door wezensruil in de menselijke ontmoeting verwarmen wij onze liefde voor schoonheid. Ons willen kan zich met de goedheid van de roos verbinden doordat het de wereldvernieuwing vertrouwt. Het opnemen van andermans wil in onze wil is de offerbron die dit inzichtelijk vertrouwen met geestelijke moed staalt. Daaruit stroomt de gelofte om de hoogste liefde aan de vrijheid (van de andere mens evenals die van zichzelf) te schenken. De ogen, harten en handen die tot ons spreken bij de menselijke ontmoeting zijn de beschermers en aanspoorders van dit drievoudig streven. Zij doorgloeien ons denken met het vuur van de wil en verhelderen ons doen met gedachtelicht. Zij geven ons voelen, dat doen en denken vermengt, innigheid ten geschenke. Toch hebben deze drie nog verder ondersteuning nodig. Verdraagzaamheid, consequent-zijn en vertrouwend geloof verlenen harmonie aan het vereende werken van onze zielenkrachten. Nu kunnen deze evenveel gelatenheid als doelgerichtheid openbaren. Dringen wij zo ver door, dan treden ook, erbij geroepen door ons werk aan onszelf, de andere krachten, die de wereld bewegen en vervaardigen, de kring van onze eigenschappen en verworvenheden binnen. En wat wij door ons toedoen tot een gebeurtenis laten worden, wordt gerustgesteld en aangemoedigd door de berusting in het zich voltrekken van het levenslot. 

V. 

1. De zin van het geluk is dat wij het zintuiglijke drievoudig tot moraliteit verheffen en daardoor drievoudig het menselijke in het zintuiglijke kunnen inprenten. De kleuren van het geluk zijn de jaargetijden van de ziel die wij Deugden noemen. Door deze wordt rijping een verjonging van de ziel en wordt jeugdige frisheid bezonnenheid. 

2. De Deugden trekken de schatten die het verleden voor ons verzamelde tot zaadkorrels samen en breiden de creativiteit, waarvan de kiem in ons rust, uit tot het uitvinden van de toekomst. Zij zijn de grote hervormers. 

3. Zij zijn geworteld in het menselijke, waardoor wij onze vaste staanplaats tegen de onbestendigheid in handhaven. Tegelijkertijd zijn zij vorderingen die aan de wereldontwikkeling voorafgaan, om daardoor haar geestelijke leiding te volgen. Zij schenken geloof, liefde, hoop. 

4. Zij zijn opgewekt, want zij dringen de zwaarte van ons lijden terug, die ons denken in bezit wil nemen. Zij zijn ernstig, want zij zijn het geweten dat waakt over onze standvastigheid. Zij geven ons kracht en wijsheid. 

5. Omdat zij in hun veelvoudigheid toch eensgezind zijn, kunnen zij alle fragmenten tot een geheel smeden. Omdat hun licht zich in vele kleuren openbaart, onthullen zij de onvolledigheid van iedere zienswijze die zich beschouwt als een holistische. Zo dienen zij aan ieder van onze zwakheden een versterkend geneesmiddel toe. Zij genezen, zodat vertwijfeling deemoed wordt en hoogmoed geestdrift. 

6. Zij vertrouwen op de uiteindelijke overwinning van de vrijheid in alle mensenharten. Zij danken hun oorsprong immers zelf aan deze overwinning. En zij verbreken iedere keten die hun morele liefde voor de daad aan een resultaat wil ketenen. Daardoor zijn zij de beschermers van de mensengemeenschap. 

7. Wij krijgen zicht op hen wanneer onze gezindheden van de ziel, door onze geest gezuiverd, de plaatsen van de wereldoriëntatie doorlopen, zoals de planeten dat binnen de dierenriem doen. 

Wij verlenen immers door afzien en onbuigzaamheid aan onze aandriften die overeenstemming en vertrouwen, die zich in het doel van hun streven de harmonie en evenwichtigheid niet geheel onwaardig hoeven te achten welke de wereldlichamen met beweging en ordening bezielen. Want geen van de geledingen van het geestvervuld zonnestelsel en van het gezond zielenorganisme houdt wat bereikt is voor zichzelf. Veeleer geeft eenieder het zijne aan het wederzijds dragen van het geheel waartoe het behoort, zodat het steeds nieuwe werkzame kracht terug zal krijgen. 

VI. 

De Deugden, die zich alleen binnen het werken van mensen kunnen ontplooien, overtreffen de natuur. Zij laten uit de natuur de cultuur voortkomen en brengen daardoor verder wat in de natuurlijke schepping onvoltooid bleef. Zo worden de Deugden onze heerlijkste helpers. In hun bevalligheid en waardigheid verschijnen zij voor ons als lieflijke en verheven wezens. Ze lijken op de muzen, want ze maken de wereld poëtisch. Hun kunstenaarschap bewijzen zij echter niet alleen doordat zij aan het zintuiglijke het morele toevoegen. Het hoort evenzeer tot hun vermogen het morele in het zintuiglijke voort te zetten. Daardoor worden ze tot veredelaars van ons lichaam, waarvan zij het gewaarwordingsvermogen vermeerderen. Het doel van dit veredelen is om ons bewustzijn, dat eerst een barrière tussen ons en de wereld opricht, tot een orgaan om te vormen dat ons met de geest der dingen verbindt. Maar nog verder verbreidt zich het werkingsgebied van de Deugden. Het omvat alle toestanden en onderwerpen van ons leven. Want de Deugden trachten deze een vorm te geven die overeenstemt met het ware, het schone en het goede. 

Hun meest geheime en tegelijkertijd meest openbare activiteit ontplooien de Deugden echter in ons zielenleven. Zoals de grondslagen van de blijmoedigheid van ouderen en de bron van de jeugdige ernst, schenken de innerlijke jaargetijden (door samentrekken en uitdijen, stilstand en voortgang, blijheid en ernst, deemoed en geestdrift, vrijheidsliefde en vrijheidskracht, loutering en wereldoriëntatie) aan ons zielenleven niet alleen een palette van karakterkleuren, maar ook een geslotenheid in de bouw van hun onderdelen. Deze ontwikkelt zijn oprichtingskracht niet uit de verscheidenheid van de jaargetijden, maar uit hun samengaan. Want geen van de Deugden sluit een andere uit, veeleer roept elke deugd de andere te hulp. Het oerbeeld van het worden, dat tegelijkertijd wortel, bloem, vrucht en kiem is, verwandelt zijn opwaarts streven in een opgerichte houding. Zo wordt het tot menselijke waardigheid. Daarom kunnen ook rond de Kersttijd de zielenrozen bloeien. 

VII. 

Voor een beleven van onze zielenkrachten, dat niet door tijd wordt beperkt, wordt slaap tot meer dan een natuurgeschenk. Deze is niet meer alleen de kostelijkste gave die wij ontvangen, maar ook bieden wij hem aan wat voor ons tot vrijheidsgeluk werd. Want door de overwinning van het minderwaardige van ons wezen, verenigen denken en willen zich in ons tot vragen die geestelijk gerechtvaardigd zijn. Deze dragen wij eerbiedig onze beschermers verlangend tegemoet. Wij wachten ongeduldig op de antwoorden die weerklinken, zolang onze uiterlijke zintuigen gesloten zijn. De naklank van wat wij vernemen brengt teweeg dat het zintuiglijke en het morele tot één enkel wezen worden. Dan zijn onze schreden evenzeer door wijsheid geleid als door goedheid gesterkt, is ons hart evenzeer door geestelijke innigheid genezen als door schoonheid verwarmd, en ons oog evenzeer door offermoed doelbewust als door waarheid verhelderd. Het doorklinken van onze vragen, dat ons door de nacht heen onze dag binnenleidt, begiftigt ons ontwaken, ook al moge dit nog lang de ondersteuning van ons lichaam nodig hebben, met de mooiste zekerheid. Dit geldt voor de uiteindelijke ontwikkeling van dat trillen waarvan het de bestemming is zich in vlucht te verroeren, wanneer onze geest elke onvrijheid heeft overwonnen.[1]


[1] Dit Ten geleide werd, evenals de hierna volgende beschouwingen over de Deugden, volgens aanwijzingen geschreven, die wij te danken hebben aan Rudolf Steiner. Een nauwkeurigere toelichting hierbij vindt men in het hoofdstuk “Opmerkingen bij de eerste (Duitstalige) uitgave” elders in dit geschrift.

Over de omgang met de Deugden

Noot van de uitgever: Deze text staat in de boekuitgave na de 12 beschouwingen over de Deugden van de maand.

1. De inleidende opmerkingen over het ontstaan van de Deugden behoeven, evenals de beschouwingen over het wezen van de Deugden, een toelichting. Men moet immers bij beide de grootste bedenkingen hebben. Want terecht kan men tegenwerpen dat de menselijke omstandigheden over de gehele aarde geenszins de titel deugdzaam verdienen, ja niet eens die van menswaardig. Zelden zullen huichelarij en zelfbedrog zulke leugenachtigheid en angst, zoveel haat en wreedheid onder hun sluiers verborgen hebben. De in een waantoestand verkerende mensheid gaat over een afgrond van dreigende gevaren en het dunne ijs van frase, conventie en routine haar eigen ondergang tegemoet. Met het oog op deze naderende ondergang van alle gezindheden en verhoudingen zou men het hier gepresenteerde ontwerp voor een wereldvreemd ideaalbeeld van menselijkheid dan ook veel te welwillend beoordelen, indien men het slechts zou beschouwen als een speelse overdrijving, waaraan men schouderophalend voorbij zou kunnen gaan. Want hoe meer men zijn inzetvermogen zou afkeren van de dingen die op het aardoppervlak gerealiseerd kunnen en moeten worden om zodoende ongrijpbare wolkenformaties te bewonderen, des te meer men de bereidheid zou verzwakken om zich aan de uitdagingen van het alledaagse leven te wijden. Daarom zou het domweg als verwerpelijk moeten worden gezien om de stap naar de volgende noodzakelijkheden van de zekerheid ervan te beroven door deze middels een blik op de hoogste doelen duizelig te maken. Want waartoe zou de eis leiden dat men alleen met het kostbaarste genoegen mag nemen, wanneer onze wereld de meest bescheiden vorm van betrouwbaarheid niet heeft en wanneer vrijlatend begrip en spontane hulpvaardigheid overal voor een algemeen calculeren en uitoefenen van dwang (vaak onder de dekmantel van humaniteit) bezweken zijn? Als men alles eist, bereikt men niets, terwijl men naarbinnen en naarbuiten toe uiteindelijk iets groots zou bereiken, in zover men de mogelijkheden tot verandering en vooruitgang maar in de juiste volgorde aaneen zou rijgen. Belangrijker dan grote woorden zou zijn: de vernieuwing van de eenvoudige regels van welwillendheid en fatsoen.

2. Deze tegenwerpingen verdienen in zoverre onze instemming doordat zij ons er voor waarschuwen om behalve de bewondering voor een ideaalbeeld niet de afstand te vergeten die dit beeld van de werkelijkheid scheidt. Het gaat evenwel bij deze overwegingen geenszins alleen om een zwevende voorstellingsconstructie zonder werkelijkheidsgewicht, maar om een volstrekt zekere realiteit. Hierop nog eens te wijzen, is misschien niet geheel zonder nut. 

De mens is een “gedachtewezen” (Rudolf Steiner). Hiervan getuigt alleen al het feit dat hij over zichzelf kan beschikken, en dat zijn gevoel van eigenwaarde pas dan vervuld is als het een uitdrukking van deze zelfbeschikking wordt. Tot zelfbeschikking zijn wij echter alleen bij machte door onze begrippen en ideeën. Waar wij niet vanuit de kennis handelen die deze ons verschaffen, kunnen wij niet aan onszelf de het beschikkende toeschrijven dat wij volgen. Integendeel, in ons werken dan de krachten die uit de erfelijkheid stammen, de invloeden van de lokale en sociale omgeving, evenals de autoriteiten aan wie wij ons bewust of onbewust onderwerpen. 

Een gedachtewezen te zijn, betekent evenwel een drievoudig wezen te zijn. Want door ons denken stellen wij ons in de eerste plaats als een individueel wezen op tegenover de wereld, omdat wij in onze gedachten iets zoeken en vinden dat de wereld ons in eerste instantie niet biedt. Door ons denken verbinden wij, ten tweede, de waarnemingen (de inhouden van onze observaties) met elkaar en met onszelf en verkrijgen op deze manier een “totaalbestaan in het universum” (Rudolf Steiner). En door ons denken verenigen wij, ten derde, de beide polen van ons wezen, de individuele en de universele pool, met elkaar. Wij ademen onszelf uit in ons universeel wezen en scheppen daaruit de levensadem van ons individueel bestaan, die wij inademen. Zo maken wij de verbinding van het uitdijen en samentrekken tot de inhoud van ons wezen. Dit vindt in ritmische wisseling zichzelf in de wereld, in de kennisinhoud, en de wereld in zichzelf, in zijn denken. De vloeistof die in een geconcentreerde straal uit een bron naar buiten stroomt, dijt door verdamping steeds verder uit en keert door condensatie weer tot zijn oorsprong terug.

Dit feit is de oorsprong van de Deugden, zoals in de inleidende woorden al vanuit een ander gezichtspunt werd beschreven. Want menselijke ontmoetingen zijn beslist niet alleen die van in zichzelf teruggetrokken Ikheden. Integendeel, daarbij stijgt het universeel-menselijke steeds uit boven het individueel-menselijke van het eigen wezen, evenals van het menselijk wezen dat men ontmoet. Alleen door dit boven-onszelf-uitstijgen, waaruit onze Deugden voortkomen, zijn wij echte individualiteiten. Met het oog hierop krijgt zieleobservatie (introspectie) een aanknopingspunt voor het begrijpen van de wetmatigheid van de menselijke ontwikkeling. De menselijke ontwikkeling verloopt immers in de afwisseling tussen lichaamsafhankelijke formaties en zuiver geestelijke wezensvormen. Zo blijkt dit verloop het gevolg te zijn van herhaalde aardelevens van een menselijk geestelijk wezen en van de toestanden in een geestelijke wereld, die gewijd zijn aan de verwerking van voorbije alsook aan de voorbereiding van toekomstige aarde-ervaringen. Deze pendelbeweging van enerzijds zich incarneren in een lichaamsafhankelijke zijnsvorm in een omgeving waarvan wij ons onderscheiden, en anderzijds van het zich losmaken uit de lichaamsafhankelijke bestaansvorm door de kenakte die ons (kwalitatief) een totaalbestaan verschaft, is een gebeuren dat zich voortdurend in ons waakbewustzijn herhaalt. Wij scheppen immers steeds weer ons individueel bewustzijn uit onze universele existentie en geven het voortdurend (binnen de omvang van ons kennen, dat zolang wij waken niet wordt verbroken) aan ons universeel bewustzijn terug. Dit gebeuren is voor onze zelfobservatie altijd toegankelijk. Daarom kan deze onze denkblik van de alledaagse ervaring van het kleine lichaam-geest-ritme op het oerbeeld van de grote ritmiek van ons wezen richten dat het gevolg blijkt te zijn van lichaamsgebonden en lichaamsvrije toestanden van ons geestelijk wezen.

De samenhang tussen een universeel en een individueel bewustzijn, waarvan de zelfobservatie zich als basis van ons wezen bewust wordt, is dienovereenkomstig een innerlijk feit, dat zich in twee richtingen differentieert. Afhankelijk van het gezichtspunt van de observatie, kan het als de oorsprong van de Deugden of als de ontwikkelingswet van de menselijke individualiteit worden opgevat. Want het is hetzelfde dat in beide verschijningen zichtbaar wordt. De menselijke deugden ontplooien zich immers, zoals de inleidende woorden lieten zien, door de openlijke en verborgen verhoudingen die de mensen met elkaar verbinden. Deze verhoudingen laten de veelvuldige verbindingen zien, waardoor het persoonlijke en bovenpersoonlijke met elkaar in wisselwerking treden in de individuele mens evenals tussen elkaar ontmoetende mensen. 

Zoals in het begin uiteengezet werd, nemen deze verhoudingen telkens een karakteristieke vorm aan, al naar gelang ons denken, voelen of willen de hoofdrol speelt. De eenheid en veelvormigheid van de Deugden heeft dus dezelfde oorsprong als de eenheid en veelvormigheid van ons hele wezen. De Deugden zijn de woorden van de dialoog die het aardse en het hemelse binnen individuele mensen en tussen mensen tot elkaar brengen. Zij zijn daarom de verkondigers van de leer van herhaalde aardelevens van de menselijke geest. Hun verkondiging is tegelijk de bevestiging van hun leer door hun eigen wezensaard en werkzaamheid.

3. Zelfs al zou men dit toegeven, zou men terecht kunnen antwoorden dat deze uiteenzettingen weliswaar wijzen op een onmetelijke schat. Een schat die echter in een ruimte van ons wezen verborgen is, waartoe wij allang geen toegang meer hebben, daar wij de sleutel tot de bewakingspoort kwijt zijn geraakt. 

De behoefte aan een dergelijke sleutel, die het zielengebied opent waarin de Deugden huizen, beantwoordt aan de noodzaak om de menselijke gemoedstoestand, zoals die door invloeden van onze tijd bepaald is, voor te bereiden op de omgang met de Deugden. 

De mogelijkheid tot een dergelijke voorbereiding hebben wij aan Rudolf Steiner te danken. Omdat deze voorbereiding de rondedans van de Deugden inleidt en er daardoor een onafscheidbaar deel van uitmaakt, wordt deze hier in de woorden van zijn basisboek De wetenschap van de geheimen der ziel (in de zin van een “sleutel”) weergegeven: 

“Stel je een plant voor die wortelt in de aarde, die blad na blad doet ontspruiten, die haar bloem ontplooit. En stel je nu voor dat naast deze plant een mens gaat staan. Je brengt in je ziel de gedachte tot leven dat de mens eigenschappen en vermogens heeft die, vergeleken met die van de plant, volmaakter genoemd kunnen worden. Bedenk dat de mens al naar gelang zijn gevoelens en zijn wil hier of daar naar toe kan gaan, terwijl de plant aan de aarde gekluisterd is. 

Nu kun je echter ook tegen jezelf zeggen: ja, de mens is zeker volmaakter dan de plant; maar er komen mij bij hem ook eigenschappen tegemoet die ik bij de plant niet waarneem en die de plant door hun niet-aanwezig zijn in zeker opzicht volmaakter doet lijken dan de mens. De mens is vervuld van verlangens en hartstochten; hij volgt die bij zijn doen en laten. Ik kan bij hem spreken van afdwalingen door zijn verlangens en hartstochten. Bij de plant zie ik dat zij van blad tot blad de zuivere wetten van de groei volgt, dat zij zonder enige hartstocht haar bloem voor de kuise zonnestraal opent. Ik kan tegen mijzelf zeggen: de mens heeft een zekere volmaaktheid op de plant vóór; maar hij heeft deze volmaaktheid daarmee betaald dat hij bovenop de krachten van de plant, die voor mij zuiver lijken te zijn, driften, verlangens en hartstochten in zijn wezen heeft toegelaten. Ik stel mij nu voor dat groen gekleurd sap door de plant vloeit en dat dit een uitdrukking is van de zuivere, hartstochtvrije groeiwetten. En dan stel ik mij voor hoe rood bloed door de aderen van mensen stroomt en hoe dat een uitdrukking is van driften, verlangens en hartstochten. Dat laat ik allemaal als levendige gedachte in mijn ziel ontstaan. 

Dan stel ik mij verder voor dat de mens zich kan ontwikkelen, dat hij zijn driften en hartstochten door zijn hogere zielsvermogens kan louteren en zuiveren. Ik bedenk dat daardoor een lager element in deze driften en hartstochten wordt vernietigd en dat zij op een hoger niveau opnieuw geboren worden. 

Dan kan het bloed worden voorgesteld als de uitdrukking van de gezuiverde en gelouterde driften en begeerten. Ik richt nu bijvoorbeeld in de geest mijn blik op een roos en zeg tegen mezelf: in het rode rozenblad zie ik dat de kleur van het groene plantensap in rood omgevormd is; en de rode roos volgt net als het groene blad de zuivere, hartstochtvrije wetten van de groei. Het rood van de roos kan nu voor mij tot een symbool van bloed worden dat de uitdrukking is van gelouterde driften en hartstochten die het lagere hebben afgeschud en die in hun zuiverheid lijken op de krachten die in de rode roos werken. 

Ik probeer nu zulke gedachten niet alleen met mijn verstand te verwerken, maar ze in mijn gevoel tot leven te laten komen. Ik kan een bezielend gevoel hebben als ik me de zuiverheid en de hartstochteloosheid bij de groeiende plant voorstel; ik kan het gevoel in mij opwekken dat bepaalde hogere volkomenheden ten koste moeten gaan van het verwerven van driften en verlangens. 

Dat kan de bezieling die ik eerder heb ervaren, in een ernstig gevoel overgaan, en kan een gevoel van bevrijdend geluk in mij ontwaken als ik me overgeef aan de gedachte van het rode bloed dat drager kan worden van innerlijk zuivere ervaringen, zoals het rode sap van de roos. 

Het komt er op aan dat je je niet gevoelloos tegenover de gedachten plaatst die voor de opbouw van een symbolische voorstelling dienen. Nadat je je aan zulke gedachten en gevoelens hebt overgegeven, laat je ze overgaan in de volgende symbolische voorstelling: Stel je een zwart kruis voor. Dit kan een symbool zijn voor het vernietigde, lagere deel van de driften en hartstochten; en daar, waar de balken van het kruis elkaar snijden, stel je je zeven rode, stralende rozen voor, gerangschikt in een cirkel. Deze rozen zijn dan een symbool voor bloed dat een uitdrukking is van gelouterde, gezuiverde hartstochten en driften.”

4. De hier in het kort gegeven toelichtingen ter verduidelijking van wat er bedoeld is, hadden weliswaar om bezwaren voorweg te nemen ook vooraan geplaatst kunnen worden. Het is echter niet het voornaamste doel van dit geschrift om opvattingen van de auteur in een toepasselijke vorm naar voren te brengen, maar veeleer om door wat ontwikkeld werd tot innerlijke bewegingen aan te zetten, het meemaken waarvan het deugdvormende proces van de zieleobservatie voorbeeldig aanschouwelijk maakt, en daarom werd aan deze verduidelijking de passende plaats van een nawoord gegeven. 

Maakt deze blik achteraf, die rekenschap aflegt van zijn gewaarwordingen, zichzelf echter duidelijk wat zich aan hem voordoet, dan kan deze zich ervan bewust worden dat de cultuur van de jaargetijden van de ziel, wiens eigentijdse vernieuwing wij aan Rudolf Steiner te danken hebben, hoop schept voor het grootste verlangen van de huidige mensheid. Weliswaar verbergen de meeste mensen dit verlangen voor zichzelf. Het woelt echter toch alle zielen om en zet deze, zolang zij zich niet bewust maken waaruit hun staat van diepe ontevredenheid voortkomt, tot verdovingen en gewelddadigheden aan.

Wanneer in het volgende getracht wordt het innigste verlangen van de huidige mensheid in woorden te vatten, zullen velen zichzelf niet in het uitgesprokene willen herkennen en het misschien zelfs met hoon en spot afwijzen. Het is evenwel alleen de angst voor de verandering van hun wezen en leven die door hun eigen innerlijk streven van hen vereist wordt, die hen ervan weerhoudt om een zelfkennis te oefenen, waaraan wij het beeld van de heerlijkste hoop te danken hebben, doordat zij ons de strengste onthouding oplegt. 

Drie ervaringen, waaraan we talrijke gelijksoortige kunnen toevoegen, zijn geschikt om een beter begrip voor onszelf te ontsluiten. De eerste: Als wij door een bosweg op ons doel af gaan (het zou ook een straat kunnen zijn, dan zijn echter de ervaringen weliswaar niet minder indrukwekkend, maar moeilijker te vatten) beweegt zich onze omgeving voor onze gewaarwording in gelijke mate mee met onze bewegingen. De wegranden, de bomen en struiken leven op, nieuwe vooruitblikken en uitzichten verschijnen voortdurend voor onze ogen. Het landschap spreekt met ons, wij dragen het ons gevoel tegemoet, dat het versterkt of tempert, en wij richten er onze vragen op die het in zijn beeldentaal beantwoordt. Het lijkt alsof hetzelfde leven ons en alles wat om ons heen is, doordringt. Want zodra wij slechts één stap zetten, sluiten alle dingen zich bij de maat van ons lopen aan. Wij voelen ons deel van een al-levend wezen dat met onze ziel verwant is en dat verlangt naar een dialoog met onze geest die het zijn bestemming aangeeft. 

De tweede: Als ’s middags verdicht zonnegoud over de voorwerpen in een ruimte zweeft, treedt te midden van de temperingen van het verleden en de toekomst het eeuwige heden als een bovenmenselijke gast ons naderbij. Er bestaat geen groter feest. Het volle gehalte van de werkelijkheid, dat ons hart van ontbering en geluk doet kloppen, ligt uitgespreid om ons heen. 

De derde: Als wij een steen gooien en zijn baan gadeslaan, als onze daarop volgende oplettendheid met een voertuig de ruimte doorkruist, als wij ons door een vogel door de blauwe hemel laten dragen, als wij horen wat de woorden met elkaar verbindt die men tegen ons spreekt, als wij het scheppende leven dat de gedaanteverandering van de plant vanaf de zaadkorrel tot de bloei doordringt door ons heen voelen stromen, als wij de onzichtbare relaties ervaren die de zichtbare mensen samen brengen en uit elkaar drijven, als wij in de gebeurtenissen die ons als lotgevallen tegemoet komen onze eigen gedachten als de vormkrachten van alle waarneembare gestalten terugvinden - dan worden wij ons er (min of meer duidelijker) van bewust dat geen enkel waarneembare gestalte (ook al zijn de verschillen in overgang nog zo onmerkbaar) in een andere zal overgaan. Het voor de zintuigen waarneembare behoort tot de vergankelijkheid. De overgangen van het ene waarneembare naar het andere kunnen wij steeds alleen maar denken. Wij halen hen vanuit het rijk der onvergankelijke ideeën het rijk van het verval binnen Want overgangen, vorderingen, überhaupt alle veranderingen en verhoudingen hebben, voor zover zij gebeurtenissen en geen vaste stadia zijn, zijn begripsmatig van aard. Begrippen kwalificeren zich in hun onvergankelijkheid daardoor dat zij niet door iets anders (en ook niet door ons), maar alleen door zichzelf inhoudelijk worden bepaald. Als dat niet zo zou zijn, zouden zij onbegrijpelijk zijn en daarom ongeschikt om ons begrip te bevorderen. 

Dit soort belevenissen zeggen ons dat wij met ons totale wezen niet in een dode, maar in een levende, niet in een wildvreemde, maar in een vertrouwde, niet in een lege, maar in een door een geheime volheid van wezens verrijkte wereld leven. Zij zeggen ons dat het alleen onze eigen belevingsarmoede is die ons een wereld voorspiegelt, waaraan het ontbreekt aan bezielde en geestelijke wezensinhoud. En zij zeggen ook tegen ons dat alleen onze zelfbezinning en wilsinspanning nodig is om (al is het ook in veranderde vorm) zich van zulke belevingen bewust te worden die vergelijkbaar zijn met de mythische ervaringen van de oude Grieken.

Dit is echter (ook al mag het eerst vreemd klinken) het innigste, hoewel voor zichzelf verborgen verlangen van de huidige mensen. Ze verlangen ernaar om aan het schrikbeeld van een gemechaniseerde en bureaucratisch beheerde wereld te ontkomen en zich weer thuis te gaan voelen in een door geestelijke wezens gevulde wereld. De scheppingsoorsprong, de eeuwigheid van schoonheid en de mensheidstoekomst van alle dingen, die de geheime bewakers van de menselijke betrekkingen zijn, roepen echter naarmate waarin wij ons ervan bewust worden de wezenlijke aanwezigheid van de Deugden naderbij. Deze brengen nieuwe geestelijke volheid in onze wereld. Weliswaar kan deze door leven vervulde ziele-geestelijke rijkdom van ons bestaan niet, zoals nog in de Griekse tijd het geval was, zonder ons bewust toedoen geschonken worden. Veeleer is het vrijelijk kennende, kunstzinnig vormende en sociaal bewegende handelen van mensen nodig, opdat die gebeurtenis plaatsvindt, waarnaar allen (meestal trouwens zonder het te weten) verlangen, maar er zolang tevergeefs op wachten als zij het niet hun eigen werkzaamheid tegemoet brengen. De Deugden kunnen echter onze wereld weer met geestelijk leven bevolken en in hun kring het oerbeeld van het menselijke wezen opnemen. Door dit hoogst menselijke, dat diep in ons verborgen en hoog boven ons verheven is, kan het licht van het geestelijke leven als vervulling van de dorheid met die verwantschap en vertrouwdheid naar buiten komen, waarnaar allen dorsten. De Deugden kunnen weliswaar de macht der demonen niet onmiddellijk verdrijven, maar kunnen tussen de verschrikkingen van hun vreselijk rijk een nieuw rijk doen ontstaan. Dit is geenszins alleen het toevluchtsoord van een zelfzuchtig verlangen, maar veeleer de bron van die verwandelingskracht die ook het antimenselijke geleidelijk tot het menselijke verheft.

5. De Deugden zijn even mild als ze streng zijn. Ze oefenen geen dwang uit, maar geven ons de kracht om onszelf de strengste eisen te stellen. De onverbiddelijkheid van het oordeel dat wij met hun bijstand over onszelf vellen, is hun grootste gave. Want daaraan hebben wij onze vrijheid te danken.

Een mogelijk nog grotere kracht gaat uit van hun mildheid. Daarmee vervullen zij ons als wij andere mensen ontmoeten. Deze mildheid brengt in ons al het veroordelen evenals het verontschuldigen voor het ontoereikende en onwaardige tot zwijgen. Zij ontwerpt voor onze blik een toekomstbeeld van menselijke gemeenschap dat al onze vermogens oproept tot geestdriftige inspanning. In een dergelijke gemeenschap zal de liefde des te groter zijn, naarmate het vergrijp groter is en zal geen andere vergelding uitgeoefend worden dan toegenomen hulpvaardigheid. Ieder vreemd gebrek kan in het licht van de Deugden slechts als een eigen mislukking verschijnen en slechts het streven wakker roepen om in plaats daarvan onbegrensde toewijding en genezend handelen te stellen. De Deugden nemen in hun rondedans het wezen van ware menselijkheid op dat zich als de onoverwinnelijke levensbron van verzoening en verlossing openbaart.

donderdag 6 april 2017

Tentoonstelling De Deugden in De Uilenspieghel, vroegtijdig gesloten op 12 december 2016, en zoekt nu een nieuwe bestemming. Heeft u er een?



Op 18 september 2016 werd door de tentoonstellingsmaker, vertaler en uitgever Robert Jan Kelder de tekst- en schilderijententoonstelling in De Uilenspieghel in Drenthe geopend met het ten gehore brengen van enkele eigen liederen en een lezing. De bezoekers kregen de volgende inleiding te zien (hier voorzien van links):

Aan de waarde bezoekers van de tekst- en schilderijententoonstelling

De Deugden – 
Krachten van het Nieuwe Christendom

De Deugden zijn even mild als ze streng zijn.
Ze oefenen geen dwang uit, maar geven ons de kracht
Onszelf de strengste eisen te stellen.
De onverbiddelijkheid van het oordeel
Dat wij met hun bijstand over onszelf vellen, is hun grootste gave.
Want daaraan hebben wij onze vrijheid te danken.
Een mogelijk nog grotere kracht gaat uit van hun mildheid.
Daarmee vervullen zij ons als wij andere mensen ontmoeten.
Deze mildheid brengt in ons al het veroordelen
Evenals het verontschuldigen voor het ontoereikende en onwaardige tot zwijgen.
Zij ontwerpt voor onze blik een toekomstbeeld van menselijke gemeenschap
Dat al onze vermogens oproept tot geestdriftige inspanning.
In een dergelijke gemeenschap zal de liefde des te groter zijn,
Naarmate het vergrijp groter is
En zal geen andere vergelding uitgeoefend worden dan toegenomen hulpvaardigheid.
Ieder vreemd gebrek kan in het licht van de Deugden
Slechts als een eigen mislukking verschijnen
En alleen het streven wakker roepen
En in plaats daarvan onbegrensde toewijding
En genezend handelen te stellen.
De Deugden nemen in hun rondedans
Het wezen van ware menselijkheid op
Dat zich als de onoverwinnelijke levensbron
Van verzoening en verlossing openbaart.

Met deze woorden eindigt de Duitse filosoof/antroposoof  Herbert Witzenmann (1905-1988) zijn apologetische “Tot slot – Over het omgaan met de Deugden”  van zijn werk De Deugden – Krachten van het Nieuwe Christendom, een werk dat teruggaat op aanwijzingen van Madame Blavatsky, een van de oprichters van de Theosofische Vereniging en Rudolf Steiner, een van de oprichters van de Antroposofische Vereniging, en dat hier in een nieuwe editie met een uitgebreide Verantwoording en rekenschap van de vertaler/uitgever voor u ter inzage en te koop ligt (de Verantwoording is onderaan in dit blog te lezen; het boek zelf is bij de Boekhandel De Zaailing of direct bij de Uitgever Wilehalm voor 15 Euro te koop).Te lezen en bezichtigen zijn hier verder de 12 meditaties op de maanden van het jaar uit dit boek, gepaard met de 13 verluchtingen die de Nederlandse kunstschilder Jan de Kok voor de hiernaast  hangende titelpagina en de 12 maandmeditaties  heeft vervaardigd. Daaruit moge  het inzicht ontstaan dat met De Deugden waarlijk een poging ondernomen werd om de hoge omgangsvormen van de in de christelijke hiërarchieënleer genoemde Deugden oftewel Krachten, Dynamis en Geesten van Beweging in een nieuwe vorm onder de mensheid op aarde te brengen, mits door deze daartoe de nodige inspanning van begrip wordt opgebracht.   

De tentoonstelling is in die zin bedoeld als een verdere bijdrage aan de in 2014 begonnen herkerstening van de Lage Landen door het Nieuwe Christendom – dit kennischristendom dat Rudolf Steiner als de inspiratiebron  in de geestelijke wereld van de door hem op aarde gebrachte antroposofie of wetenschap van de Graal heeft gekarakteriseerd –  toen in de slotkapel te  Oud-Zuilen aan de Vecht bij Utrecht de Antroposofische beschouwingen over het Oude Testament van Valentin Tomberg (1900-1973) ten gehore werden gebracht en een jaar later voortgezet werd met diens Antroposofische beschouwingen over het Nieuwe Testament en De Apocalyps van Johannes in de bibliotheek van het Willehalm Instituut te Amsterdam.

Deze reizende tentoonstelling, die op 18 december zal eindigen met een lezing De Jezusmysteriën – Rudolf Steiners Evangeliënchronologie en deChristusprofetie van Zarathoestra van Werner Greub, is een initiatief van de Willehalm Ridderorde van het Woord (i.o.) die het als haar missie beschouwt om het Nieuwe Christendom te helpen bevorderen en beschermen.  Een in 2014 ingediende en in 2015 en 2016 verder onderbouwde petitie aan onze koning Willem-Alexander,  grootmeester van de Militaire Willemsorde  en de enige die grondwettelijk bevoegd is om deze nieuwe orde in te stellen, ligt nog steeds ter behandeling bij de Kanselarij der Nederlandse Orden (voor de tekst zie het Aanhangsel in De Deugden).
In de hoop dat u de hier aangeboden Deugden met de nodige inspanning van begrip tegemoet moge treden, ben ik,

Hoogachtend,
Tentoonstellingsmaker, vertaler en uitgever Robert Jan Kelder

Stichting Uitgeverij Willehalm Instituut, Amsterdam , 16 september 2016

Update: De tentoonstelling was geen daverend success en werd, ondanks posters in de wijde omgeving en persberichten, nergens in de media besproken. Een week voor de beoogde afsluiting op 12 december werd ze zonder de aangekondigde lezing afgebroken, waarbij nota bene enkele schilderijen licht beschadig werden. Nu zoekt de rijzende tentoonstelling een nieuwe bestemming. Wie o wie wil haar die verlenen?

woensdag 14 september 2016

De Deugden – Krachten van het Nieuwe Christendom / Verantwoording en rekenschap van de vertaler/uitgever



Noot vooraf: Deze gecorrigeerde tekst stamt uit de nieuwe editie van De Deugden en is aangevuld met directe links naar verdiepend en ander literatuur. De teksten tussen twee haakjes zijn afkomstig van de voetnoten die hier anders helemaal achterin te vinden zouden zijn. De belangrijkste aanvulling, die dus niet in de boekversie staat, is de passage aan het eind over de Willehalm Ridderorde van het Woord (i.o.), een m.i. voor het eerst in het Nederlands vertaalde passage uit de toespraak van Rudolf Steiner die hij gehouden heeft bij de grondsteenlegging van het Eerste Goetheanum op 20 september 1913 in Dornach, Zwitserland over de “ahrimanische [d.w.z. satanische]  aanstorm van de Moren” en hoe deze destijds fysieke strijd nu als een geestesstrijd te voeren is.


Deze nieuwe editie van De Deugden van de Duitse filosoof/antroposoof Herbert Witzenmann met de nieuwe ondertitel Krachten van het Nieuwe Christendom werd op de openingsdag van de van 18 september tot 18 december 2016 durende tekst- en schilderijententoonstelling De Deugden – Krachten van het Nieuwe Christendom in het cultureel centrum De Uelenspieghel te Uffelte, Drenthe door de vertaler/uitgever gepresenteerd en wel als een verdere bijdrage aan de in 2014 begonnen herkerstening van de Lage Landen én dit jaar aan de viering van het Bosch-500 jaar in het kader van de Willehalm Ridderorde van het Woord (i.o.).

I.

In de 9de eeuw trokken de zegevierende strijdkrachten van de Frankische keizer Karel de Grote op naar het hoge noorden en stelden de overwonnen vrijheidslievende Friezen en Saksen voor het blok: zich bekeren tot het christendom of de dood. Duizenden kozen voor het laatste en werden pardoes onthoofd, totdat Alcuinus, de spirituele leraar van keizer Karel en zijn hele Karolingische Rijk hem bewoog de doodstraf voor het heidendom in te trekken. En zo kon onder dit keizerlijk patronaat de heilige Liudger, die bekend staat als de apostel van de Friezen en een leerling was van Alcuinus, de door Willibrord begonnen kerstening van de Lage Landen voltooien.

Zo’n 7 eeuwen later viel het Spaanse leger van koning Filips II de Lage Landen binnen en werd in het veroverde Brussels de Raad van Beroerte ingesteld, die alle bezittingen van de 10.000 opgeroepen “ketterse” zielen verbeurd verklaarden en 1.000 van degenen die wel voor deze Bloedraad verschenen, o.m. de hertogen Van Hoorn en Egmont, en plein public een kopje kleiner maakten. De naar zijn slot Dillenburg in Duitsland gevluchte Willem van Oranje ontsnapte de dans, het pronkstuk in zijn Paleis te Brussel het Drieluik De Tuin der hemelse vreugden van Jeroen Bosch echter niet: het werd in 1568 door Alva geconfisqueerd, kwam uiteindelijk in handen van Filips II en hangt nu in het Prado museum te Madrid. Na 80 jaar oorlogvoering werd de vrijheid van godsdienst in de nieuwe republiek eindelijk een feit, maar ook de tweedeling van het christendom in katholieken en protestanten die vervolgens zelf onderling verder verdeeld raakten.

Nu lopen echter al geruime tijd de kerken leeg, sluiten hun deuren of worden gebruikt als moskeeën en zoeken de mensen steeds meer hun nog steeds bestaande religieuze behoeften te bevredigen in door guru’s oorspronkelijk uit het Morgenland ingevoerde oosterse religies en vanuit het westen overgewaaide New Age praktijken. En zo lijkt  het meer dan duizend jaar beleden “oude” christendom uitgeput te zijn en naarstig op zoek naar nieuwe krachtbronnen.

En ziedaar, na enkele tussenstops o.m. in de keizerstad Amsterdam in 2013 en in 2014 in de slotkapel te Oud-Zuilen, de geboorteplaats van Liudger, rukken er nu weer krachten op naar het hoge noorden. Dit zijn echter geenszins strijdkrachten, maar De Deugden, de even milde als strenge krachten van Het Nieuwe Christendom, die nu niet komen om te veroveren, maar juist om in vrede en vrijheid veroverd, ingenomen te worden. Zonder slag of stoot zullen zij zich echter niet overgeven; dit vergt de nodige moeite, inspanning van het begrip.

De opzet van deze vredestocht van de reizende tekst- en schilderijententoonstelling ter herkerstening van de Lage Landen in het kader van de Willehalm Ridderorde van het Woord (i.o.) zal zonder twijfel ook in het hoge noorden de nodige vragen oproepen zo niet op innerlijke weerstand stuiten, vandaar de noodzaak om verantwoording en rekenschap af te leggen in de hoop dat daarmee mogelijke bezwaren enigszins weggenomen kunnen worden. Daarbij wordt ter ondersteuning o.m. naar talrijke Willehalmweblogs gewezen en naar publicaties aan het einde van dit boek.

II.

Het voornemen van de boekpresentatie en de tentoonstelling, alwaar de 12 meditaties op de maanden van het jaar uit De Deugden samen met het schilderij voor de titelpagina (zie afb.) en de 12 illuminaties, die Jan de Kok voor deze maandmeditaties heeft geschilderd, te bezichtigen zullen zijn, werd op 14 augustus j.l. door een “Apologetische vooraankondiging” op deze blog naar buiten gebracht. Daarmee werd reeds een begin gemaakt om de nieuwe subtitel van het boek – Krachten van het Nieuwe Christendom – en de opzet van de tentoonstelling de nodige tekst en uitleg te geven; dit zal in wat volgt dus wat verder uitgewerkt worden tevens met de hoop dat het aangeslagen onuitputtelijk thema verder in een symposium, seminaar of lezing verder verdiept en daarbij inzichtelijk moge worden dat het voor de hand liggende verwijt dat met de wijziging van de oorspronkelijke ondertitel “Jaargetijden van de ziel” een vermindering van de potentiële aantrekkingskracht van het onderhavige onderwerp plaatsvindt onterecht is. Er kan juist een verbreiding optreden, mits men bereid is het Nieuwe Christendom, zoals nog aangeduid zal worden, in het verlengde van het historische Rozenkruiserdom als de vereniging van alle 12 wereldreligies op te vatten, en dat bovendien De Deugden een middel bij uitstek kunnen zijn om het door Christus Jezus gestichte Gods Rijk op Aarde voort te zetten – een Wereldvredesbond van Oases der menselijkheid waarvan het drieluik De Tuin der hemelse vreugden van Jeroen Bosch als een boegbeeld kan worden beschouwd.

 Allereerst dus het bovenbegrip “het Nieuwe Christendom”. Met deze term heeft Rudolf Steiner (1861-1925) in de eerste van zijn drie zgn. Karmavoordrachten voor leden van de Antroposofische Vereniging in Nederland op 18 juli 1924 te Arnhem gekarakteriseerd (gepubliceerd in Karmaonderzoek 3). Daarin voert hij uit dat de inspiratiebron van de door hem op aarde gebrachte antroposofie door de Aartsengel Michael en de Zijnen in de  geestelijke wereld gevormd werd, en dat de  huidige tegenstander van deze wetenschap van de Graal Het Nieuwe Arabisme is, d.w.z. de door de Arabieren voor het eerst ontwikkelde materialistische natuurwetenschap die echter met de daarvan afgeleide sociale- en geesteswetenschappen intussen tot een mensheid en aarde vernietigend algemeen beschavingsprincipe is geworden. (Het is dus niet het “oude” Arabisme als de verschijningsvorm van de toenemende radicale islam, die sinds de vroege Middeleeuwen het destijds nog florerende en nu uitgeputte “oude” christendom bedreigde en bijna overrompeld heeft, die de machtigste tegenstander van het Nieuwe Christendom is. Deze boude stelling is verder uitgevoerd in mijn inleiding op het geschrift Een nieuwe economische orde – Rudolf Steiners sociale organica van Herbert Witzenmann en vooral door hemzelf waar hij op blz. 48 schrijft: “De uitschakeling van de menselijke factor door de grootste macht ter wereld – de materialistische wetenschap” en hoe deze systematisch te bejegenen is. De nadruk ligt hier op materialistisch; de antroposofie is geen vijand van de wetenschap, in tegendeel, als hereniging van wetenschap, kunst en religie voert zij de wetenschap hoog in haar vaandel. Later zal hierop teruggekomen worden i.v.m. de petitie aan koning Willem-Alexander om een Willehalm Ridderorde van het Woord in te stellen.)

Zoals Herbert Witzenmann in zijn uitvoerige, 13-delige inleiding op het boek De christelijke inwijding en de mysteriën van de oudheid van Rudolf Steiner heeft ontwikkeld, wil dit nauwelijks tot een spiritueel cultuurfactor van belang geworden Nieuwe Christendom een stap van geloof- naar kennisgemeenschap maken. In zijn commentaar op het eerste hoofdstuk “Mysteriën en mysteriënwijsheid” schrijft hij het volgende: “Wat in het hoofdstuk opgetekend wordt over de betekenis van de grote initiatie voor de gemeentevorming en over het ervaren van het geestelijke door de gemeenteleden is opgetekend ten opzichte van die bijzondere historische situatie, waar deze gemeentevorming door de kracht van het geloof (niet van het kennen) voltrokken werd. Zijn er metamorfosen, een voortzetting van dit gebeuren, dat zich destijds door de kracht van het geloof voltrok, naar onze tijd toe, waar de mensen vanuit kenniskrachten leven? Rudolf Steiner heeft zich in zijn werk deze opgave gesteld en opgelost, om deze belevenis, die voor de geloofsgemeente doorslaggevend was, voor de kennisgemeente te vernieuwen.” (zie Das Christentum alsmystische Tatsache und Die Mysterien des Altertums, Einführung von HerbertWitzenmann, Krefeld 1988, p. 129.)

Dit Nieuwe Christendom werd door de apocalyptische, christelijk-hermetische wijsheid van Valentin Tomberg (1900-1973), de beoogde opvolger van Rudolf Steiner voor de verkondiging van de wederkomst van Christus in het etherische ("in de wolken"), wezenlijk verdiept en verder ontwikkeld (Zie vooral: De vier offers van Christus en zijn wederkomst in de etherische wereld). Dit waren indrukwekkende lezingen die hij tijdens zijn verblijf in Nederland tussen 1938 en 1944 voor de Antroposofische Vereniging heeft gehouden, eer hij zich rond 1940 genoodzaakt zag zich uit deze Vereniging terug te trekken.) In 1933 was hij vanuit Tallin te Estland, waar hij de landelijke Antroposofische Vereniging leidde, al begonnen met zijn reeks  Antroposofische beschouwingen over het Oude Testamenthet Nieuwe Testament  en De Apocalyps van Johannes. Deze werden als werkvertalingen in het voorjaar van 2014 op 13 openbare bijeenkomsten wekelijks op zondagmiddag in de slotkapel te Oud-Zuilen aan de Vecht bij Utrecht, omringd door de 12 schilderijen van De Deugden, en later in 2015 in de bibliotheek van het Willehalm Instituut te Amsterdam voor een kleine schaar toehoorders ten gehore gebracht werden. (Eerst onder de titel Het Nieuwe Christendom en toen in mei 2014 bleek dat de slotkapel in Oud-Zuilen als gebedshuis in de 14de eeuw door paus Clement IV werd gebouwd ter ere van de heilige Liudger, die daar in 742 is geboren en de door Willibrord begonnen kerstening van de Lage Landen heeft voltooid, werd deze titel afgerond tot De herkerstening van de Lage Landen door het Nieuwe Christendom.)
               
  III.

In het voorafgaande moge met behulp van de voetnoten (hier dus de links) enigszins duidelijk zijn geworden wat het Nieuwe Christendom is en wil, maar nog niet in hoeverre De Deugden en de tentoonstelling zowel daaraan alsook aan het Bosch-500 jaar een bijdrage kunnen leveren. Dit zal eerst m.b.t. laatstgenoemde getracht worden in beeld te brengen.

Nu speelt ook daarbij Valentin Tomberg een beslissende rol. Hij is namelijk degene die de antroposofische schrijver en kunsthistoricus Clement Wertheim Aymés ingewijd heeft in de geheime, christelijk-esoterische beeldtaal van Jeroen Bosch. Dit meldt Catharina Barker in deel 1 van haar baanbrekende trilogie De Tuin der hemelse vreugden van HiëronymusBosch in het licht van het weten van Christiaan Rozenkruis, waaruit blijkt dat met name aan diens drieluik, dat meestal Tuin der lusten wordt misnoemd, ruim een eeuw voor de verschijning van de Rozenkruisergeschriften van Valentin Andreae, zoals De chemische bruiloft, de leer van de Rozenkruisers ten grondslag ligt!: “Het is feitelijk Valentin Tomberg geweest, die de waarde van het werk van Bosch heeft ontdekt. Het is bekend dat Tomberg tijdens zijn tijd in Nederland dikwijls in het huis van Wertheim Aymés is geweest – onder andere ook voor voordrachten. Dit werd ons door een getuige uit die periode uit Nederland bevestigd.”

Geïnspireerd door dit onderzoek en het voortschrijdend inzicht dat Jeroen Bosch dus een vooraankondiger van het Nieuwe Christendom was, werden er ook i.v.m. het Bosch-500 jaar onder een groot spandoek met De Tuin der hemelse vreugden als boegbeeld voor een Wereldvredesbond van Oases der Menselijkheid, verspreid over het land, diverse sociaalkunstactiviteiten ondernomen die ook gefilmd werden en op YouTube te zien zijn. De eerste vond plaats voor het paleis op de Dam op 6 januari, Driekoningen. Aldaar werd het begin van een Open brief aan de koning voorgelezen, dat enkele dagen later voortgezet werd in de bibliotheek van het Willehalm Instituut. Daarin werd het idee van een Wereldvredesbond van Oases der menselijkheid onderbouwd en in verband gebracht met de in 2014 aan onze koning ingediende petitie om een civiele ridderorde van het Woord in te stellen ter hervorming van de wereldeconomie en de missie van deze Orde aan te vullen met de bevordering en bescherming van het Nieuwe Christendom. (Voor de tekst van de petitie zelf zie het eind van deze publicatie.)

De tweede sociaalkunstactie vond plaats op 2 februari bij het ruiterstandbeeld van Willem de Zwijger voor het paleis Noordeinde in Den Haag, alwaar twee petities aan koning Willem-Alexander en de Spaanse koning Felipe VI werden voorgelezen en later ingediend. De eerste, ook gefilmde petitie ging over de terugkeer van De Tuin der hemelse vreugden naar Nederland en een voorstel voor een Spaans-Nederlands initiatief om beide koninkrijken op onze Moeder Aarde om te vormen tot een tuin der hemelse vreugden. De tweede petitie was een verzoek aan beide koningen om aan de opening van de Jeroen Bosch tentoonstelling in hun openingsspeech een spirituele noot te verlenen, iets wat in principe al verhinderd werd doordat de Spaanse monarch niet kwam opdagen en onze koning zijn deelname beperkte tot slechts non-verbale, fysieke handelingen.

Tevens werden er een drietal aanvullende dia-lezingen gehouden waarin getracht werd op basis van de nieuwe onderzoeksresultaten over het werk en wezen van Jeroen Bosch zelf een spirituele noot aan de viering van het Bosch-500 jaar te verlenen: Jheronimus Bosch en de weg van Christiaan Rozenkruis op een symposium van de Stichting Christiaan Rozenkruis, Jheronimus Bosch - Ziener van het ware christendom op Pinksterzondag jl. in De Uelenspieghel en Jeroen Bosch - Zijn tijd en de onze in Den Bosch op 7 augustus, voorafgegaan door een optocht en een toespraak bij het standbeeld van de veelal miskende meesterschilder op de Bossche markt onder de titel Val en opstanding van Jeroen Bosch.

Neemt men nu ter kennis wat in het voorafgaande werd aangereikt, met name de vele verwijzingen naar verdere literatuur en de geciteerde passages daaruit, dan moge het weliswaar duidelijk geworden zijn dat er aan de viering van het Bosch-500 jaar een aanzienlijk aantal bijdragen zijn geleverd, maar nog niet in hoeverre dit ook geldt voor De Deugden en de gelijknamige tentoonstelling. Dit zal nu in het voorlaatste deel van deze Verantwoording en rekenschap getracht worden aan te tonen.

IV.

Om dit verband te kunnen leggen wenden wij ons weer tot onderzoeksresultaten uit het werk van Valentin Tomberg en Herbert Witzenmann m.b.t. het grootste, maar onvoltooid gebleven werk van Rudolf Steiner, namelijk de heroprichting tijdens de zgn. Kerstbijeenkomst in 1923 te Dornach, Zwitserland van een op het recht tot individualiteit gebaseerde algemeen menselijke maatschappij op aarde: de Antroposofische Vereniging. Tevens verwijzen wij in dit verband naar het voorwoord “Een nieuwe hoffelijkheid” van de eerste editie, dat na deze Verantwoording te lezen is. Daarin werd eraan herinnerd dat in de hemelse hiërarchieënleer, die teruggaat op de scholing van Dionysius de Areopagiet door Paulus in Athene, de Deugden als de hoge engelwezens op de 5de rang van het middelste van de drie koren ook wel Krachten, Dynamis en Geesten van beweging worden genoemd. (Zie Dionysius de Areopagiet, Verzamelde werken, Christofoor 2015. Wat hieraan ontbreekt in de vele mooie inleidingen en het commentaar van de antroposofische uitgever en diverse auteurs is tenminste een waardering zo niet uitwerking van het gegeven dat en in hoe ver Rudolf Steiner in zijn werk de hiërarchiënleer van Dionysius heeft vernieuwd.)

Welnu, door het werken met De Deugden van Herbert Witzenmann, die teruggaan op aanwijzingen van Rudolf Steiner én Madame Blavatsky, een van de oprichters van de Theosofische Vereniging, kan het o.m. opvallen hoe vaak er bewegende woorden met “kracht” in voorkomen: b.v. januari: Moed wordt tot verlossingskracht, februari: Zwijgzaamheid wordt tot meditatieve kracht en April: Devotie wordt tot offerkracht, terwijl in de tekst voor de meditatie voor de maand november: Geduld wordt tot inzicht, staat: “Geduld is de wijsheid die zich met kracht, de kracht die zich met wijsheid verbindt.” Dat De Deugden werkelijk als krachtbonnen kunnen worden ervaren, bericht de auteur aan het einde van zijn Tot slot: “5. De Deugden zijn even mild als ze streng zijn. Ze oefenen geen dwang uit, maar geven ons de kracht om onszelf de strengste eisen te stellen. De onverbiddelijkheid van het oordeel dat wij met hun bijstand over onszelf vellen, is hun grootste gave. Want daaraan hebben wij onze vrijheid te danken. - Een mogelijk nog grotere kracht gaat uit van hun mildheid…”

Een directe verwijzing naar het Nieuwe Christendom is er weliswaar niet, maar zit impliciet in de hoge kennisgraad van de tekst en de bijbehorende meditaties en in de gewaarwording van het gezegde van Christus: “Waar twee of drie mensen in mijn naam samen zijn, ben Ik in hun midden” bij het uitoefenen van de Deugden.

Zodoende kan het verdere inzicht ontstaan dat De Deugden waarlijk een voortreffelijke uitvoering zijn van het zgn. sociale oerfenomeen, een van de vier door Rudolf Steiner in 1918 geformuleerde dynamische wetmatigheden die hij in aansluiting bij Goethe als volgt beschreef: “Staan twee mensen tegenover elkaar, dan poogt de ene mens steeds de ander in slaap te wiegen en de andere mens probeert steeds wakker te blijven. Dit echter is, om in de geest van Goethe te spreken, het oerfenomeen van de sociale wetenschap.” (De andere drie objectief geldende wetmatigheden zijn: De sociologische grondwet (1898): “Als de culturele ontwikkeling van de mensheid begint, streeft deze naar het ontstaan van sociale verbanden; het belang van de enkeling wordt voorshands aan het belang van die instellingen opgeofferd; de verdere ontwikkeling leidt er evenwel toe dat de enkeling zich uit de groepsbelangen bevrijdt en tot een vrije ontplooiing van zijn behoeften en van zijn capaciteiten komt.”; de sociale hoofdwet (1905/1906): “Het welzijn van een geheel van samenwerkende mensen is des te groter, naarmate de enkeling minder aanspraak maakt op het resultaat van zijn arbeidsprestaties, dat wil zeggen naarmate hij meer daarvan aan zijn medewerkers afstaat en naarmate meer van zijn behoeften niet uit eigen prestaties, maar door de prestaties van de anderen wordt bevredigd.” en de Idee van de driegeleding van het sociale organisme oftewel de Sociale organica (vanaf 1917): vrijheid in het geestesleven, gelijkheid in het rechtsleven en broederschap in het economische leven. Zie Dieter Brüll, De sociale impuls van de antroposofie, Zeist 1985 die de eerste was die deze vier wetmatigheden chronologisch heeft uitgewerkt, maar met de vierde iets tekort is geschoten omdat hij, zoals hij zelf aangeeft, het begrip sociale organisme en in dat verband de universele betekenis van de impuls van de Kerstbijeenkomst niet behandeld heeft.) Dit sociaal oerfenomeen is in De Deugden met name uitgewerkt in de maandmeditaties van augustus: Medelijden wordt tot vrijheid en die van september: Hoffelijkheid wordt tot tact van het hart, waar het gaat om geestelijke vereniging met de ander. (Het oerbeeld voor deze geestelijke vereniging is de eenwording door metempsychose van de twee Jezuskinderen tijdens hun bezoek aan de tempel van Jerusalem. De bron voor deze niet schriftelijk vastgelegde uitspraak is Herbert Witzenmann. Zie het voor de kerst verschijnende boek De Jezusmysteriën –Rudolf Steiners Evangeliënchronologie en de Christusprofetie van Zarathoestra.)
Zo kunnen De Deugden als een handboek voor de stichting van een nieuwe adel van de geest worden beschouwd, een edele ridderschap van het Woord met de missie om de hoge omgangsvormen van de hemelse Deugden onder de mensheid op te brengen om op die wijze het door Christus Jezus gesticht Gods Rijk op aarde kracht bij te zetten.

Hier sluiten wij aan bij een uitspraak van Valentin Tomberg over de relatie tussen de laatste drie Zaligsprekingen en de Grondsteenmeditatie die Rudolf Steiner bij de heroprichting van de Antroposofische Vereniging aan haar toevertrouwd heeft, een uitspraak die hij terloops in een voetnoot bij hoofdstuk 5 “Zielsmatige ontwikkelingswegen en geestelijke lotswegen in samenhang met de zaligsprekingen van de Bergrede” van zijn Antroposofische beschouwingen over het Nieuwe Testament weergegeven heeft: “Wie de grondsteenmeditatie van Rudolf Steiner met het bovenstaande vergelijkt, zal kunnen begrijpen, dat vandaag op een geheel andere wijze de laatste drie spreuken van de zaligsprekingen door Rudolf Steiner zijn opgestaan. Want bij deze drie spreuken van de Vader, de Zoon en de Geest gaat het om een opstanding van de drie laatste Zaligsprekingen van de Bergrede.” (Tomberg werkte in die tijd tegen het einde van de dertiger jaren aan een driedelig meesterwerk Die Grundsteinmeditation Rudolf Steiners, waarvan het derde deel “De Grondsteenmeditatie van Rudolf Steiner als openbaring van de ware verhouding tussen mens en natuur” in 1938 in Nederland is verschenen (nog niet vertaald).

Hiermee wordt dus aangegeven – daar de Zaligsprekingen immers aanwijzingen van Christus Jezus zijn over de voorwaarden voor het bereiken van Gods Rijk op aarde – dat deze grondsteenmeditatie, die dus als een nieuwe vorm van deze aanwijzingen kan worden beschouwd, een van de grondpijlers is waarop Rudolf Steiner de Antroposofische Vereniging als een nieuwe vorm van dit Gods Rijk heropgericht heeft.

Ja, éen van de grondpijlers van dit vernieuwd Rijk, want dat er een tweede is wordt vaak binnen de Antroposofische Vereniging over het hoofd gezien, om niet te zeggen veronachtzaamd, namelijk de uit 15 statuten bestaande constitutie van de Antroposofische Vereniging. Daarvan zei Rudolf Steiner tijdens de bespreking van deze statuten op de Kerstbijeenkomst 1923/24 dat het centraal bestuur slechts een taak uit te voeren had, namelijk de verwerkelijking van de door hem geformuleerd en met kleine wijzigingen door de oprichtingsbijeenkomst en later door de leden wereldwijd unaniem aangenomen 15 statuten, en dat daaruit “een volledig beeld kan worden geschapen wat het bestuur ooit zal doen.” Daarna kondigde hij meteen een daarmee samenhangende structurele opgave van het bestuur aan: “Daardoor is ook de mogelijkheid geschapen overal op reële bodem te staan waar zulke verenigingen ontstaan, zoals bv. De Goetheanum Bouwvereniging. En het zal in de volgende dagen de opgave zijn om tussen het bestuur dat zich gevormd heeft en de Goetheanum Bouwvereniging de overeenkomstige relatie te vormen.” (Zie Rudolf Steiner Die Weihnachtstagung zur Begründung der Allgemeinen Anthroposphischen Gesellschaft 1923-1924, Dornach 1963, blz. 101 ff.) Het allereerste wat hij vervolgens over deze Kerstbijeenkomst in het eerste nummer van het Ledenblad berichtte, geeft aan hoe innig hij de relatie zag tussen de Antroposofische Vereniging en de antroposofische beweging in de geestelijke wereld, oftewel het Nieuwe Christendom, nu dat hij de taak als voorzitter van de Vereniging op zich genomen had, namelijk een vereenzelviging van de voorheen gescheiden Vereniging op aarde en de beweging in de geestelijke wereld. Daarmee was niet zozeer zijn fysieke aanwezigheid op aarde de garantie voor deze vereenzelviging van “hemel en aarde”, maar het begrijpen en realiseren door het bestuur van de in de statuten verankerde vorm, de lichamelijkheid van de Vereniging: “De Antroposofische Vereniging een vorm te geven zoals die de antroposofische beweging voor haar verzorging behoeft, dat is wat met de zojuist beëindigde Kerstbijeenkomst beoogd was. Een zodanige vereniging kan geen abstracte richtlijnen of statuten hebben. Want haar grondslag is gegeven in de inzichten in de geestelijke wereld die als antroposofie voorhanden zijn”.( Rudolf Steiner, Die Konstitution der Allgemeinen Anthroposophischen Gesellschaft und der Freien Hochschule für Geisteswissenschaft, Dornach 1966, blz. 27.)

Het is de grote verdienste van de schrijver van De Deugden geweest om in zijn onderzoek over de grondslagen van de Antroposofische Vereniging en haar onderzoek- en onderwijscentrum het Goetheanum, Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschappen, aan te tonen, dat deze twee grondpijlers, d.w.z. de Grondsteenmeditatie en de Constitutie van de Antroposofische Vereniging uiteraard uit een en dezelfde bron zijn gegoten om deze mensengemeenschap tot een schaal voor de inwoning van het Nieuwe Christendom dienstbaar te maken. Dit werd al aangeduid in de Nieuwjaarstoespraak van 6 januari, Driekoningen op de Dam en zal nu hier nog iets verder aangetoond worden.

Na een inleiding “Het scheppen van een bovenwereld” begint Herbert Witzenmann zijn reeks “Sociaal-esthetische studies ter spiritualisering van het beschavingsprincipe”, dat onder de titel Handvest der menselijkheid – De principes van de Algemene Antroposofische Vereniging als levensgrondslag en scholingsweg integraal na te lezen is met een actueel voorwoord van de vertaler en twee verhandelingen over “Het wezen van de Vrije Hogeschool” en “Het geestelijke Goetheanum”, als volgt: “Lycurgus [bekende Spartaanse wetgever uit de Griekse Oudheid], die soms ten onrecht met een rol perkament in zijn hand wordt afgebeeld, heeft geen geschreven woord achtergelaten. Hij heeft de richtlijnen die mensen kunnen volgen bij het oprichten van de gemeenschapsbouw (men ervoer ze destijds als ‘wetten’) in de harten der werklieden ingeprent. Want de harten van deze bouwlieden zelf waren de bouwstenen en het daaruit opgetrokken gebouw zou (daarop vertrouwde Lycurgus) zolang bestaan als zijn woord in de harten zou blijven leven.

Rudolf Steiner heeft vaak benadrukt dat het vastleggen van de doelen van een gemeenschap in schriftelijke vorm geen recht zou kunnen doen aan het gemeenschapsleven. Hij heeft even nadrukkelijk verklaard dat een dergelijke gemeenschap alleen haar weg zou kunnen vinden, indien ze zich voortdurend inzet voor de steeds bewustere verheldering van haar doeleinden. Hij heeft deze gemeenschap echter ook een uiterlijk zichtbare woonplaats gegeven in het Goetheanumgebouw. Hij heeft aan deze bouw in de letters van zijn literaire werk een tweede, voor fysieke ogen, zichtbare gestalte gegeven. Maar zoals het fysieke Goetheanumgebouw in leven moet worden gehouden door de bouw der harten, welks bestemming het is hem spiritueel te doordringen, zo zou het letterbouwwerk instorten, indien het niet door de spirituele bouw van de Hogeschool zou worden gedragen, die uit het kennisstreven van die kennisgemeenschap ontstaat die Rudolf Steiner de naam ‘Antroposofie’ en een nieuwe doop door de Kerstbijeenkomst van de jaarwisseling 1923/24 heeft gegeven. Daarom moest in vele van die boekdelen, waarvan het de taak zou zijn om een echo van het gesproken woord van Rudolf Steiner vast te houden, de zgn. aantekening van de Hogeschool afgedrukt worden. De zin van deze aantekening was te verklaren en te behoeden dat een mededelende verbinding van haar inhoud met de ontgoddelijkte wereld van onze tijd slechts op een spiritueel rechtvaardigende wijze plaats zou kunnen vinden, wanneer gelijktijdig een deze beschermende, door een gemeenschap gedragen verbinding met de goddelijk-geestelijke wereld gevonden zou worden. Losgemaakt van deze verbinding wordt een dergelijke uitgave zinloos en bedenkelijk. Het is onmiskenbaar duidelijk dat de betekenis van deze aantekening ver boven de bladzijden uitreikt waarop het afgedrukt werd en voortaan afgedrukt zou moeten worden: het omvat dus in wezen niet alleen het hele literaire werk, maar überhaupt het hele oeuvre van Rudolf Steiner. De verbinding van de Vereniging (in de buitenwereld) met de beweging (in de geestelijke wereld) moet als een onverbrekelijke begrepen worden, wanneer de Antroposofische Vereniging niet in een toestand wil terugvallen, die haar opdracht en daarmee het gebeuren van haar heroprichting verloochent.”

In zijn 3de Sociaalesthetische studie Vormgeven of beheren – Rudolf Steiners sociale organica/ Een nieuw beschavingsprincipe verdiept Herbert Witzenmann het inzicht in de opdracht en het gebeuren van de heroprichting van de Antroposofische Vereniging. Mede aan de hand van de uitspraak van Rudolf Steiner tijdens de Kerstbijeenkomst dat deze Vereniging radicaal met al het normaal “verenigings-achtige” breekt, toont hij o.m. aan dat dit breken bestaat uit de structurele, organische scheiding tussen het voorstellingsmatige beheer en het in zuiver denken verlopende vormgeven. Alleen een eendrachtige mensengemeenschap dat met elkaar in het zuivere denken, en dus niet in het aardse voorstellen, verbinding zoekt en vindt kan, als het ware, een graal vormen voor de inwoning van hogere wezens. Daarmee wordt natuurlijk niet beweerd dat het beheersmatige geen belangrijke rol speelt, maar dat dit onderschikt en ondersteunend dient te zijn aan de vormgevende krachten en dus niet het omgekeerde, zoals vandaag de dag veelal het geval is en ja, ook helaas in de huidige verschijningsvormen van de Antroposofische Vereniging, zowel in Nederland als in Zwitserland en elders.

Het Nieuwe Christendom is dus ook niet verschoond gebleven van kinderziekten. Deze zijn terug te voeren op zowel een structurele oorzaak als een tragisch, menselijk tekort. Structureel, omdat de door Rudolf Steiner beoogde relatie tussen het bestuur van de Antroposofische Vereniging en de Goetheanum Bouwvereniging– een “eenvormige verhouding tussen de individuele, zakelijke activiteiten” zoals hij het noemde – niet tot stand kwam, en dat dus tot op de dag van vandaag de Antroposofische Vereniging een “gemengde koning” is gebleven en als zodanig geen of nauwelijks opvang kan bieden aan het Nieuwe Christendom ter genezing van de mensheid en aarde. (De schrijver dezes beroept zich op meer dan 40 jaar lidmaatschap in de Antroposofische Vereniging in Zwitserland en later hier te lande. In 2012 en herhaald in 2014 heeft hij zich tevergeefs als kandidaat gesteld als voorzitter om de hier aangeduide, nodige structurele hervormingen door te voeren. Zie de Willehalm leesblog  Het nieuwe voorzitterschap

Anderzijds ontstond er een menselijk al te menselijk tekort bij de oorspronkelijke bestuursleden doordat deze zich niet wisten te houden aan de persoonlijke, strenge morele voorwaarden tegenover de geestelijke wereld die Rudolf Steiner hen aan de vooravond van de Kerstbijeenkomst stelde voor het wel of niet slagen van deze stichting, zoals hij het noemde. Zij moesten met behulp van een meditatie, die Rudolf Steiner ook al eerder aan de priesters bij de oprichting van de Christengemeenschap had toevertrouwd, namelijk de gelofte afleggen gezamenlijk een onbreekbare “Buddhi-bond” te sluiten die echter onherroepelijk uit elkaar zou vallen, zodra een van hen aan persoonlijke ambities ten prooi zou vallen. Het droevig gegeven dat geen van hen aan deze geestelijk-morele voorwaarde kon voldoen en dat dit, na zo lang zwijgen, eindelijk naar buiten is gekomen, is te danken aan het occulte onderzoek van Willy Seiss.  (Volgens het bericht van een van de bestuursleden in spé Albert Steffen van deze zgn. Esoterische Stunde (ES) noemde Rudolf Steiner ook een door hem niet nader genoemde vierde persoonlijkheid als lid van dit oorspronkelijk bestuur. Deze vierde persoonlijkheid was Valentin Tomberg. Op de desbetreffende blog is ook de tekst van de meditatie en de bevindingen van het onderzoek van Willy Seiss te lezen.

Wat hier dus als een tragisch noodlot voorligt, is het verzuim c.q. de nalatigheid van de genoemde centrale bestuursleden om aan de enige hen door Rudolf Steiner gestelde opgave te voldoen, d.w.z. het realiseren van de statuten, met name het allereerste statuut dat luidt: “De Antroposofische Vereniging dient een vereniging van mensen te zijn die het zielenleven van de enkeling en van de samenleving willen verzorgen op basis van een kennen van de geestelijke wereld.” Het moge duidelijk zijn dat het verwezenlijken van alle verdere 14 statuten, die in het geheel de meso-sociale vorm van het nieuwe driegelede, universeel geldende beschavingsprincipe, de sociale organica behelzen, afhankelijk  is van het verwezenlijken van dit eerste statuut.

Nu pas komen we na deze noodzakelijk voorbereidende overwegingen aan het punt om te kunnen begrijpen in hoe ver de uitspraak gerechtvaardigd is dat De Deugden als krachten van het Nieuwe Christendom en de gelijknamige tentoonstelling ook een verdere bijdrage aan de viering van het Bosch-500 jaar kunnen leveren. Want zoals aangeduid kan met een beroep op de nieuwe onderzoeksresultaten het werk van Jeroen Bosch als een vooraankondiging van het Nieuwe Christendom worden beschouwd en met name zijn drieluik De Tuin der hemelse vreugden als een inspirerend boegbeeld voor het vormen van een Wereldvredesbond van Oases der menselijkheid als onderdeel van Gods Rijk op Aarde. En gezien de tragische ontstaansgeschiedenis van de Antroposofische Vereniging en haar huidige, zo ver van haar oerbeeld verwijderde verschijningsvorm die hier te berde werd gebracht, is het is niet de vraag of nu wel of niet de impuls van de Kerstconferentie om een nieuw beschavingsprincipe in te luiden en uit te dragen geslaagd is, maar geldt veelmeer de vaststelling dat deze stichting plaatsgevonden heeft en dat, ondanks alles, daaraan aangesloten kan worden. En daarvoor zijn het middel bij uitstek de 12 in dit werk aangereikte Deugden – krachten van het Nieuwe Christendom. Want daarin worden de mannelijke Deugden van moed, rechtvaardigheid en trouw op een nieuwe manier verenigd met de vrouwelijk geloftes van gehoorzaamheid, kuisheid en armoede en zijn ze daarom waarlijk het middel bij uitstek voor riddermonniken om onze Moeder Aarde verder om te vormen tot een Tuin der hemelse vreugden, d.w.z. een Wereldvredesbond van Oases der menselijkheid in de Imitatione Christi, de navolging van Christus, van Thomas a Kempis. (Ook m.b.t. het verenigen van de ridderlijke deugden en de geloftes van de monniken als de grondslag voor een spirituele ridderschap onder het motto “Michael-Sophia in nomine Christi” levert het werk van Valentin Tomberg wezenlijke aanknopingspunten. Zie de weergave van zijn voordrachten in 1938 te Rotterdam in Innerlijke Ontwikkeling en  de christelijke rozenkruisers-weg (Achamoth Verlag, 2015). Verder is in dit verband  het boek van Willy Seiss te noemen Okkulte Erkenntnisse über de Antroposophische “Bewegung” en zijn uitgebreid Chakra-Werk – Der Weg der höheren Erkenntnisse auf der Grundlage der Chakra-Kunde, 37 occulte onderwijsbrieven die hij van 1991 tot  voor zijn dood in 2013 heeft doen uitgaan. Daarin brengt hij zeer waardevolle inzichten van Valentin Tomberg uit diens nalatenschap te berde alsook eigen occult onderzoek en zelfs mededelingen van Rudolf Steiner e.a. uit het hiernamaals. Hij beschouwt dit als een soort persoonlijke opdracht van Rudolf Steiner om een vervolg te schrijven op diens werk Hoe verkrijgt men bewustzijn op hogere werelden? Dit Chakrawerk is alleen verkrijgbaar bij de uitgever Achamoth Verlag.)

Welnu, de omvorming van onze Moeder Aarde tot een tuin der hemelse vreugden behoort nu juist tot de missie van de in 2014 aan koning Willem-Alexander ingediende, in 2015 en dit voorjaar verder onderbouwde petitie om als aanvulling op de Militaire Willemsorde van het Zwaard, waarvan onze monarch de grootmeester is, een Willehalm Ridderorde van het Woord in te stellen in dienst van Het Nieuwe Christendom. Deze petitie, die hier al vaker ter sprake is gekomen, ligt,  doorgestuurd bij de koning, nog steeds inhoudelijk onbeantwoord ter behandeling bij de Kanselarij van Nederlandse Orden. Hier zal ten slotte nog kort op ingegaan moeten worden in een poging om ook hier de vermoedelijke weerstand en zelfs spot en hoon die een dergelijk initiatief pleegt op te wekken, tegemoet te komen.

V.

De beoogde Ridderorde van het Woord is, evenals de Militaire Willemsorde, genoemd naar de historische hoofdfiguur Willehalm van het gelijknamig heldendicht van de Duitse graaldichter Wolfram von Eschenbach over de Frankische middeleeuwse Willem van Oranje, stichter van het oorspronkelijke Oranjehuis, paladijn van Karel de Grote en schutspatroon van de ridders. Hij was tevens een der laatste beschermheren van het Keltisch christendom en, evenals de Apostel van de Friezen, Liudger een leerling van Alcuinus, die overigens ook een werk over de Deugden heeft geschreven: De Virtute voor de christelijke vorming van ridders en andere edelen van het Karolingische Rijk van Karel de Grote. Als opperbevelhebber van diens leger in de Spaanse Mark hield Willehalm de uit Spanje invallende Moren tegen bij de slag om Barcelona in 801 en al eerder in 793 bij de rivier Orbieu tussen Narbonne en Carcassonne. 
Hiernaar verwijst impliciet Rudolf Steiner in zijn toespraak  t.g.v. de grondsteenlegging van het eerste Goetheanum in Dornach, Zwitserland op 20 september 1913, dat in het Duits te lezen is in het 1976 verschenen boek Die Weihnachtstagung als Zeitenwende van Rudolf Grosse, voorzitter van de Algemene Antroposofische vereniging van 1957 tot 1975. Bij mijn weten is het, in zijn geheel niet in een Nederlandse vertaling te lezen is, ook niet in het boek De Grondsteen van Willem Zeylmans van Emmichhoven, de eerste secretaris-generaal van de Antroposofische Vereniging in Nederland. Deze toespraak is te lang om hier in zijn geheel weer te geven, daarom beperken we tot de actuele passage, waarin Rudolf Steiner het heeft over het fysieke gevecht dat onze voorvaderen moesten leveren tegen de “ahrimanische [d.w.z. satanische] aanstorm van de Moren” en dat wij, “doorgloed van het vuur der liefde”  nu in een grote, geestesstrijd moeten  voeren:

“Wanneer we de roep van de mensheid om het verlangen naar de geest kunnen horen en het waarheidsgebouw willen optrekken van waaruit steeds meer de boodschap van de geest verkondigd dient te worden, wanneer we dit voelen in het leven van de wereld, dan begrijpen wij onszelf deze avond op de juiste manier. Dan weten wij – niet in hoogmoed en niet in overschatting van ons streven, maar in deemoed, in overgave en offerbereidheid weten wij dat wij zijn moeten in ons moedig streven de voortzetters van die geestelijke arbeid die in het Avondland is teweeg gebracht in de loop van een voortschrijdende ontwikkeling van de mensheid, die echter eindelijk door de noodzakelijk tegenstroming van de ahrimanische krachten daartoe moest leiden dat de mensheid heden aan een punt staat waar de zielen verdorren, verloederen moesten, indien die kreet van verlangen naar de geest niet gehoord zou worden. Voelen wij, mijn lieve zusters en broeders, deze angsten. Zo moet het zijn, wanneer we verder mogen strijden in die grote geestesstrijd, die een strijd is doorgloed van liefde; in die grote geestesstrijd waarvan we de voortzetters mogen zijn die ooit gevoerd is door onze voorvaders toen ze daarginds de ahrimanische aanstorm van de Moren afgeweerd hebben.”

Na het neerleggen van zijn zwaard speelde vervolgens deze eerste Willem van Oranje als de legendarische Meester Kyot uit de Parzival van Wolfram von Eschenbach niet alleen een beslissende rol in de tot standkoming van het graalkoningschap van Parzival, maar zorgde hij er ook voor dat dit historisch gebeuren in de 9de eeuw via een mondelinge traditie aan het nageslacht kon worden overgeleverd. Dit laatste blijkt uit het erudiete onderzoeksverslag Willem van Oranje, Parzival en de Graal – Wolfram von Eschenbach als historicus van Werner Greub dat het Willehalm Instituut in 2009 uitgegeven heeft en waarvan een nieuwe editie in de maak is.

Zoals dus het “oude” christendom door het “oude” Arabisme, de verschijningsvorm van de islam, werd bedreigd, en nog steeds zo, zo wordt het Nieuwe Christendom bedreigd door het Nieuwe Arabisme, de door de Arabieren ingeluide materialistische wetenschap, waaraan natuurlijk de hele wereld voor haar technische vooruitgang ook schatplichtig is, maar die veelal ongemerkt op sluipende wijze veel meer ellende en slachtoffers veroorzaakt heeft dan de radicale islam. Want eigenlijk gaat van dit Nieuwe Arabisme de allergrootste bedreiging voor de mensheid uit doordat enerzijds het denkbeeld van de mens als een wezen van lichaam, ziel én geest alsook het denkbeeld van zijn door vrijheid, gelijkheid en broederschap geïnspireerde samenleving verloren dreigt te gaan en zo een oorlog van allen tegen allen dreigt te ontketenen  (Dit is met name verder uitgewerkt in de sociaal-organische verhandeling van Herbert Witzenmann: Geldordening als bewustzijnskwestie – Een nieuw financieel stelsel vereist een nieuw beschavingsprincipe (Amsterdam 2009). Daarin schrijft hij, op blz. 17:

“De lichaamscultus cultiveert de handhaving van het lichaam en de vermeerdering van diens gemakken. Hij leidt echter tot het tegendeel van waarin hij geïnteresseerd is, namelijk tot lichaamsvernietiging en ecologische catastrofe. - Dit zijn echter t.o.v. de radicale vernietigingswerking die van de lichaamsverering uitgaat, nog vernietigingswerkingen van een mindere soort. Want de absolute, definitieve vernietiging is de vernietiging van de betekenis van de lichamelijkheid en de belichaming. De betekenis van de fysiologische basis van ons bestaan is immers om de grondslag voor onze vrijheid, voor onze ideële zelfproductie te zijn. Wanneer ons lichamelijk bestaan tot de rang wordt verheven om ons geestelijke bestaan aan het concentrische inzetten van vaardigheden te ketenen i.p.v. het vrij te maken, wordt het van zijn betekenis beroofd. Deze vernietiging van zijn betekenis is de radicaalste vorm van lichaamsvernietiging en daarmee mensenvernietiging. De lichaamscultus moet dus tot existentiële mensenvernietiging leiden, die veel vreeswekkender is dan de materiële. Indien de lichaamscultus al zijn deelnemers in een bedrijf verstrikt, waarin een ieder deelneemt aan de vernietiging van de betekenis van het menselijk lichaam en daarmee van de menselijkheid überhaupt, viert hij de oorlog van allen tegen allen. Ik geloof dat iedereen zich tegenwoordig moet afvragen, of hij aan de voorbereiding van die oorlog wil deelnemen of liever aan het voorbereiden van maatregelen die deze oorlog kunnen voorkomen.”)

Anderzijds heeft de impuls van de Kerstbijeenkomst ter heroprichting van een algemeen menselijk maatschappij op aarde in het licht van het Nieuwe Christendom door middel van een nieuw beschavingsprincipe, de sociale organica, ondersteund door de drie andere hier reeds genoemde dynamische wetmatigheden, (nog steeds) geen doorbraak heeft gevonden, is het geen cultuurfactor van betekenis is geworden, zoals Rudolf Steiner dat hoopte. (Die hoop, ja vurige verwachting dat de antroposofie i.s.m. verwante stromingen voor een doorbraak aan het einde van de vorige eeuw zou zorgen, sprak hij uit aan het einde van zijn reeds hier aangehaalde drie karmavoordrachten in Arnhem in augustus 1924. Wel verbond hij hieraan een voorwaarde, namelijk dat de Antroposofische Vereniging haar werk goed zou doen, anders zou er barbarisme uitbreken…)

Voor dit Nieuwe Christendom in al haar facetten wil dus de nieuwe Ridderorde van het Woord (i.o.) zich inzetten, dit beoogt zij te helpen uitdragen. Of zij zich officieel nu als werkgroep op zakelijk (thematisch) gebied bij de Antroposofische Vereniging van de Kerstbijeenkomst aan dient te sluiten, iets waartoe de oorspronkelijke statuten een mogelijk biedt, dan wel zich als een zodanige eenzijdig uit te roepen, deze vraag moet in overleg met degenen beantwoord worden die zich geroepen voelen zich bij deze Orde aan te sluiten dan wel daartoe uitgenodigd worden. En natuurlijk hangt deze constitutionele vraag ook af van het antwoord van Zijne Majesteit op de aan hem in 2014 ingediende petitie.

Ik sluit deze verantwoording en rekenschap af met de hoop dat de beoogde opzet ervan enigszins geslaagd is en dat de koning erdoor gemotiveerd moge worden mij van een repliek te dienen. (Update: Intussen heeft de Kanselarij der Nederlandse Orden in een brief van 30 november 2016 de petitie aan de monarch afgewezen, omdat daarin geheel geen noodzaak werd gezien. Het streven gaat door.)

Robert Jan Kelder
Willehalm Instituut
Amsterdam 14 september 2016
P.S. Dit boek is verkrijgbaar bij de boekhandel De Zaailing in Amsterdam of van de Uitgeverij Willehalm (info@wilehalm.nl